La ’iéso de la trèvo

Sous lio quand dè Pailharè vouli ana en pèlerinage à Notre-Damo dau Peu, prenia un vieùlet que vous ménavo au tracô dau Boueissou et davalave vè Doux per rapi peu ça jusqu’è St-Agrève e countinuia votre chami dins lou paï de Velay.

Siè beleù jamais passa dau tracô dau Boueissou ? Hé bé, vous recoummande de vou arresta un moument — pas trop, que li prendria fré — un jou qu’aniri de Lamastro è Lalaùvé per preia lou Saint Père.

Davant vous, vè lou Levent, veiri davala notra mountagna jusqu’au Rhône e au Daufinat, e peu veiri aussi las Alpas si lou temps ei clia, et, en vou revirant veiri tous lou serre de las Cevennas, lou Mezen, lou Gerbé e lou Ro d’Abran.

Ma, si aregardè pas tant liun, veiri dou clouchié, l’un au Levant, moutu e teulissa, quèle dè Pailharè, l’autre, près dau Doux, pointu e cuvè de laùzo, quèle de Mouleira. A qu’ei lous dou clouchié de la doua perrocha de la coumuno de Pailharé.

I’o gaire que cinquante an que Mouleira ei perrocho. Aco se passè dau temps que lou brave curat Chavo — que meuriguè à 84 an e que m’apprenguè quand èrou bourrou à joua au cinq-cent — èro curat de Pailharés. Trouvavo qu’en hivè qu’èro loin per ana pourta lou Boun Dieu ès Agrève ou è Froumentou, e lou saint évèque Mounseigneu Bounet li dounè reisou, e faguè uno perrocho à meita-chami entre lou Boueissou e la rivèro.

Ai counneissegu lou promé curat de Mouléra, ma li restè gaire, quéle qu’a bâti la’iéso e l’ecolo fuguè l’abbè R…

Aqu’èro un ome d’ataco, soulide e vailient coum’un beù de travai. Ero forço adré de sa mô, e fasio tout cô de métié : fustié, charpentié, manéchaù e mètre-maçou. Dins sa curo, auria gi trouva de salous (perqué faire ?) mai i’ayo un atelié ounte auria trouva touto sorto de meuble.

Adounc l’abbè R… faguè uno curo, faguè un clouchié, faguè un’ecolo, tout aco senso sô, d’aubé sou bras e quelou de sous Moulérin. Aco n’en fai un travai si voulè coumpta, e bien sû que chaque jou après avé di sa messo, l’abbè R… fasio gaire de méditaciou, aucupa coum’èro à pâta de mourtié, à dégauchi un traù, ou à mounta uno paret.

Meuriguè juste quand aguè feni soun obro : curo, ’iéso, écolo, tout èro bien en état ; l’écolo ayo uno centeno d’efant ; la’iéso èro pleino touta là diomenja e la curo èro uno segoundo meisou dau Boun Dieu.

Aussi lou Moulérin regrètèroun un si brave curat qu’ayo tant fa per sa perrocho e qu’èro mô à la peno, e dengu aurio pensa que l’abbè R… èro pas mounta au ciaù sen toucha la paret.

Mai lous ome jujan pas coumo lou Boun Dieu. L’abbè R… ayo bien trafica e pati sus terro, ma ayo trop sounja aus-z-ome e pas prou en las ama, e mountè pas au ciaù tout dré.

Uno niue, l’abbè L… que l’ayo remplaça, fuguè eveilla per un bruit e veguèpassa din lou coulidô un fantaùme que pourtavo soutano.

Se levè e lou seguè.

Lou fantaùme intrè dins la sacristio, prenguè un surpeli, passè dins la ’iéso, s’agenouiè un boun moument davans l’autel e peu mountè en chièro — dins la chièro de la vieio basilico de Lalaùvé e se metè à précha. Lou fantaùme disio ré, mai s’ébrasseiavo coum’ un curat que fai soun prêche.

L’abbè L… qu’èro un saint ome ; s’èro arresta près dau bénéché. Quandlou fantaùme davalè, e après avé fa oraisou, passè contr’ele per s’entourna per la curo, l’abbè L… recounneisseguè lou curat R…

Tant de cop, la trèvo recoumençè. Toujou en puniciou de ce que, quant èro en vio, ayo pas prou precha e s’èro trop diverti à bâti, lou fantaùme mountavo en chiéro e s’ébrasseiavo dins la niue ounte clareiavo juste la lampo dau St-Sacrament.

Chaco fé, l’abbè L… se levavo e passavo lou restant de la niue, agenouia a foro davans lou pourtaù de la’iéso, à preia lou Boun Dieu que delivrèsse l’amo de soun bon seritou, qu’ayo agu lou tô de tropnégligea sou preche, mais que s’èro tuia sous lou travai per sa perrocho.

Aco durè de temps, e quand l’Abbè L… meuriguè mai, tout joueïne encaro, quele que lou remplaçè, l’Abbè B… veguè mai que d’un cop, ele aussi, lou fantaùme malurous de son devancié.

Davans d’intra à la ’iéso, varaiavo prtout ounte ayo tant travaia, à soun ecolo, à sa curo… Un jou, davans que fasse niue, lou fantaùme passè davant l’Abbè B… que se permenavo dins l’alleio dau jardi. Aco se passavo juste davans guerro.

Mai ieuro, tant an preia lous curat de Mouleira e sous Mouleirin, que l’amo de l’Abbè R… à feni soun purgatoire ; et la sœu Marie-Albè qu’o vegu meuri tous lou curat de Mouléra dempeu que Mouléra ei perrocho m’a dit quete étieù, que lou fantaùme que prechavo èro intra dins lou repau eternè per la granda graci de Dieu.

Gustou dau Sardié

c. c.

Xavier Vallat

Contes vivarois en dialecte | 1928

LA GLÈISA DE LA TRÈVA

Soliá quand dès Palharès voliatz anar en pelerinatge a Nòstra Dama dau Puèi, preniatz un violet que vos menava au tracòl dau Boisson e davalàvetz vèrs Dotz per rapir puèissas jusca ès Sant Agreve e continuiatz vòstre chamin dins lo país de Velai.

Siètz benlèu jamai passat dau tracòl dau Boisson ? E ben, vos recomande de vos arrestar un moment — pas tròp que li prendriatz fred — un jorn qu’aniritz de Lamastra ès La Lauvesc per prear lo Sènt Pèra.

Davant vos, vèrs lo Levent, veiritz davalar nòstras montanhas jusc au Ròsne e au Daufinat, e puei veiritz aussi las Alpas si lo temps es clar, e, en vos revirant veiritz tots los sèrres de las Cevenas, lo Mesenc, Lo Gerbèr e lo Ranc d’Abram.

Mas, si arregardètz pas tant luenh, veiritz dos clochiers, l’un au Levant, motut e teulissat, quele dès Palharès, l’autre, près dau Dotz, poentut e cuvèrt de lausa, quele de Molèiras. Aqu’es los dos clochiers de las doas perròchas de la comuna de Palharès.

I a gaire que cinquanta ans que Molèiras es perròcha. Aquò se passèt dau temps que lo brave curat Chava — que muriguèt a 84 ans e que m’aprenguèt quand èro borron a joar au cinc cent — èra curat de Palharès. Trovava qu’en ivèrn qu’èra loènh per anar portar lo Bon Dieu ès Agreve o ès Fromentós, e lo sènt evesque Monsenhur Bonet li donèt reson, e faguèt una perròcha a meitat chamin entre lo Boisson e la rivèira.

Ai coneissegut lo promèir curat de Molèiras, mas li restèt gaire, quele qu’a bastit la glèisa e l’escòla fuguèt l’abè R…

Aqu’èra un òme d’ataca, solide e valhent coma un buòu de travalh. Èra fòrça adreit de sas mans, e fasiá tot còrs de mestièr : fustièr, charpentièr, maneschau e mèstre maçon. Dins sa cura, auriatz gis trovat de salons (perque faire ?) mas i aiá un atelièr onte auriatz trovat tota sòrta de mòbles.

Adonc l’abè R… faguèt una cura, faguèt un clochièr, faguèt una escòla, tot aquò sensa sòu,daube os braç e quelos de sos Moleirincs. Aquò ne’n fai un travalh si volètz comptar, e bien sur que chasque jorn après aver dit sa messa, l’abè R… fasiá gaire de meditacion, aucupat coma èra a pastar de mortièr, a desgauchir un trauc, o a montar una paret.

Muriguèt juste quand aguèt fenit on òbra : cura, glèisa, escòla, tot èra bien en estat ; l’escòla aiá una centena d’enfants ; la glèisa èra plena totas las diumenjas e la cura èra una segonda maison dau Bon Dieu.

Aussi los Moleirincs regretèron un si brave curat qu’aiá tant fat per sa perròcha e qu’èra mòrt a la pena, e dengú auriá pensat que l’abè R… èra pas montat au ciau sens tochar las parets.

Mè los òmes jutjan pas coma lo Bon Dieu. L’abè R… aiá bien traficat e patit sus tèrra, mas aiá tròp sonjat aus òmes e pas pro a las amas, e montèt pas a ciau tot dreit.

Una nuèit, l’abè L… que l’aiá remplaçat, fuguèt esvelhat per un bruit e veguèt passar dins lo colidòr un fantaume que portava sotana.

Se levèt e lo seguèt.

Lo fantaume intrèt dins la sacristiá, prenguèt un surpelís, passèt dins la glèisa, s’agenolhèt un bon moment davant l’autèl e puèi montèt en chièra — dins la chièra de la vièlha basilica de La Lauvesc e se metèt a prechar. Lo fantaume disiá ren, mè s’esbraceava coma un curat que fai son prèche.

L’abè L… qu’èra un sènt òme ; s’èra arrestat près dau benechèir. Quand lo fantaume davalèt, e après aver fat òreson, passèt contra ele per s’entornar per la cura, l’abè L… reconeisseguèt lo curat R…

Tant de còps, la trèva recomencèt. Totjorn en punicion de ce que, quand èra en via, aiá pas pro prechat e s’èra tròp divertit a bastir, lo fantaume montava en chièra e s’esbraceava dins la nuèit onte clareava juste la lampa dau Sènt Sacrament.

Chasca fes, l’abè L… se levava e passava lo restant de la nuèit, agenolhat afòra davant lo portau de la glèisa, a prear lo Bon Dieu que deslivrèsse l’ama de son bòn servitor, qu’aiá agut lo tòrt de tròp neglijar sos prèches, mè que s’èra tuat sos lo travalh per sa perròcha.

Aquò durèt de temps, e quand l’Abè L… muriguèt mai, tot joine encara, quele que lo ramplacèt, l’Abè B… veguèt mai que d’un còp, ele aussi, lo fantaume malurós de son devancièr.

Davans d’intrar a la glèisa, varralhava pertot onte aiá tant travalhat, a son escòla, a sa cura… Un jorn, davans que fasse nuèit, lo fantaume passèt davant l’Abè B… que se permenava dins l’alèa dau jardin. Aquò se passava juste davans guèrra.

Mè iara, tant an preat los curats de Molèiras e sos Moleirincs, que l’ama de l’Abè R… a fenit son purgatoara ; e la sur Marie-Albèrt qu’a vegut murir tots los curats de Molèiras dempuèi que Molèiras es perròcha m’a dit queste estiu, que lo fantaume que prechava èra intrat dins lo repaus eternèl per la granda gràcia de Dieu.

Guston dau Sardièr

c. c.

Xavier Vallat

Contes vivarois en dialecte | 1928

occitan.org