1. ... > Corpus > 1930… > 1931 LO PAGÈL DE SANTA AULÀLIA

Lou Podgel dè Sont’Oulayo

 

Vès Sont’Oulaïo tchacu faï bé so bouono mouort san l’odjudo déï médéci. Disoun qué tchaou onoura soun médéci è lou poya, ama vou fozén ; mè nous sougnién tou dé mèmo dé pa tro lur faïré gosta dé pneus per nouostré servicé.

…

Podgel dé lo pountcho dos pièous o lo pountcho dos orteils.

…

Quont lous Romains possèroun

…

Podgel robonel — mondjo lo rabo, faï té bel !

…

Quont lo rabo sé puris — lou Podgel sé déménis.

…

Royou piquo péïroou — estacho l’èguo, mouor l’éï tioou.

…

Lous Podgels vont o pas countas, couroun qué coumo lur bioous, tchaou pa sé préïssa emb’ellous.

…

oùmaillos

…

— Ah ! ah ! eïçi Rousset, vèné, vèné. Tu eïçi, Mouret, â, â, vèné, vèné. Oh ! là ! Viro, eïçi dounc, Kéïrouno. Ah ! tu, Froumento, viro, ê ê ê, oti !

…

Ah ! bien lou bouondjour, moussu lou Doteur, n’én souhéta ? éno préséto ?

— Embé plosé. Gra mossis !

…

Si n’én désiroïa uno, Moussu ? Disoun qué oco esclaïro touïdjour los idèios.

…

— Ah ! Diéou vouï bénissio !

…

Mé semblo, moussu lou Doteur, qué l’y o bien dé téms qué vous ovén pa vis vès Sont’Oulaïo. San douté dempeïs lous eskis ? Ovè pas odu eymaï, ou oco’s lou téms qué vous o monqua per véni vès nous aoutrés soulossa én paou maï, émbé vouostrous omis dé lo mountogno ? E peïs, o perpaou, oquélo couléçiou dé veillos tchonsous qué fosiat per Moussu Vinçan Dindy és pas encaro fénido ? Déou tou dé mèmo couménça o s’oloundja. Coumprénè qué vuéï és pa coumodé dé fa tchonta én Podgel. Eïton vodrio fa tchonta én bioou ! O par quaouquos tchonsous qué sé tchontavoun dé lur téms, pas én djouïné ou quasi djis, vouguèroun boda lou bec. Lo djouïnesso, oco tchônto plu, oco vou sa plu én soulet prouvèrbé. N’én soouprion vun, oourion vergounio dé lou diré dé poou dé fa riré. Lo djouïnesso, oco vouoou porla rien qué fronçès  On quasi rosou. Oïaro on mounta dé motchinos qué vous parloun, qué vous tchontoun, an dirio dé diablés. Disoun qué dé Sont’Oulaïo aouzoun tchonta los coumédiènos dé Poris. Si ou mins oco orestavo lo djouinesso dé couré, dé s’én ona deï poys ! Oco’s lou countrari.

Ossuroun bé qu’oco’s djonti, oquéï fonografo, oquéous naou porleurs. Ièou lous éï gaïré escoutas ; oquélos vouès d’amos donnados m’escouordjoun los ooureïllos. Quont vénguéra, mé semblo, oion pa éncaro tout oco. Vous ou tchaou véni véyré.

Vénè, nous foré plosé. Tostoré nouostré vi : oquest’on és fomès. Oven dé sooucissou o lo travado, dé bouon froumadjé eï tchobognaou. Los meinodjeïros on pa désoprés dé fa dé bouon cofè, porfuma. Ah ! déçida vous, forén éno portido dé bardjo !

…

Ocos bien di, moussu lou Doteur, mais ama l’y aïo bien dé tchôndjoméns vès nous aoutrés, coumo pertout, lous Podgèous on pas éncaro éybluda qué l’ouspitolita sé déou o toutés lous estrondgiès. Oco’s noturel vès nous aoutrés, oprénén oco én tétén. Nouostros mèros sé souognoun qué los montégnén toutos, nouostros bouonos coustumos. Toutés sobén qué lou péti Prodellos és ey founs déy lac d’Issorlès perçoqué éno fenno oïo réfusa én brousté de pan o d’én paouré.

Tou votchéyrou ou votchéyrouno, én djuén o lo morello, vous tchontorio lo coumplénto dé Lozaro émbé lou ritché ovaré :

Los bréïsos de vouostros taoulos mé forion bien plosé

— Los bréïsos dé mos taoulos, los douné o mous tchis.

Mous tchis m’orapoun dé lèbré, lous paourés mé fon pa ré.

Vous ou touorné diré, moussu lou Doteur, vous chooudro révéni nous véïré. Ovén bien lou téms dé bordjoca émbé vous. Nouostrous trobaïs lous plus préyssa soun otchobas, lous ouorts soun viras, séménas é plontas, lous litchés estrémas, lous pras prodéyras, lous tchons énséménças. Los cougnéyros soun foundudos ; o lur plàço poussoun los costellos, lous potélous, los vioulettos é los brayos dé coucu. An dirio pa qué, l’y o én més, toutés nouostrous pras èroun ocotas dé néou. Los coucudés, los tchoussidos soun dédjo naoutos, et sou los allos, l’herbo et lo mousso verdo douonoun eyvédjo dé fa lo méydio.

…

Trouba qu’és djonti nouostré doumayné, moussu, n’y o maï qué soun dé vouostr’ovis, et qué m’ou on di. Es bien véraï qué « tchasqué oussel trobo soun ni bel », et qué sous gayré sourti, qu’eï pa bien vis dé poys : ey tobé, eï djis vis dé cayrés qué m’ogrodessioun maï qué moun paou dé bé. Ovén per énsi diré tout oco qué pouo réndré én cayré ogréable : — l’oumbro, l’obri, l’éysonço, lou bouos, dé béous pras bien ooulas, dés tchons que rendoun tan qu’an vouoou, d’ayguo o voulounta et én régar superbé. Per l’obrica dey Nor, toutés oquéous serrés : Sépoux, Sépounet, Mounfouoï, lo Louzéyro, Toupernas, se dounoun lo mo, tout én fozén lo cour o lur rey Mézenc, lou plu naou dé toutés. An ès pa tro, noun plu, gooutcha pos vésis, qué soun louèn, prou et pa tro.

…

Oco’s pa d’ier, moussu lou Doteur, qué mondgén lo soupo dé rabos ey soï. Oco d’oti, én taï dé djômbou, éno possiado, éno sorado, én paou dé miromando ou én picooudou, dous veyrés dé vi, oco vous faï en omé tou noou quont oribo dé vouyadgé ou qu’o bien trovolia.

Et nouostros sooucissos ? Véndré los tosta ?

…

« Oco vaï coumo lou rispan éï bocou »

— Vès nous aoutrés disoun plus léou dé lar qué dé bocou : mais lou couneïssén sous oquel nou tou dé mémo, quont tchontoun lo moyado :

Lou més dé Maï és oriba,

O vouostro pouorto s’és poousa.

Bouta lo mo os soucissous,

Qué tchasqué mo n’én pouorté dous.

Bouta lo mo eï bocounas,

A tchasqué mo én bouon floucas.

Quont oïon tchonta én paou, oousion lou moundé qné sé lévavoun, los fénestros sé bodavoun, an oousio tchuchouta per los djouneïssos dé l’oustaou : « Escouta, quaou soun oquéous ? Ottendè, lous veïrén, quont véndron quèré lous ioous. Fostia pa dé bru ».

Tchontavoun en aoutré couplet :

Gora lou bon deï mey dey soou,

Qué vous forio cossa lous ioous.

Tou d’én co éno fénestro dé bas ou lo pouorto sé bodavo é eï mèy dé lo néy, négro coumo lo pedjo, oousion :

« Oquellé qué pouorto lou ponié qué vénio éïci ». An leï onavo én s’escoundén lo testo per pa estré couneïssu. Nous dounavoun d’ioous per fa l’ouméléto ; dé cos, dé soous, én veyré dé vi et én gron floucas dé lar pér fricossa lous ioous. Oquo dounc portion én tchontén :

Odussia et gramossis ! ou bé : Qué toutés les fleurs — sont en leur valeur — Voici le printemps ! — O zoli mois de mai, que tu iès dzôli, que tu iès sârmant, voisi le printemps !

Oqu’èro lou téms dé lo djouinesso ! Oïon djis d’eymaïs !

…

Ey printéms lous tchoulés soun rarés vès nous aoutrés : lous tchaous vért, lous tchaous copus, lous tchaous rabos, lous tchaous novés, lous tchaous d’oli, lous tchaous flours, et qué té sabé iéou maï ?

…

Quaouco tchonsou dos coscris coumo :

« Un dimanche au soir, tout en faisant ribote….. »

…

cébos

…

pestenaillos

…

Oh ! moussu lou Doteur, mé porlé pa dé los péros. Nous aoutrés, pertiomoundaou, n’én culissén pa djis, ovén pa o los leïssa omodura per los mondja. En mountogno coumo desser, nous counténtén focilomén d’én mourcèl dé froumadjé ou dé picooudou, médjéous dé toumo.

Nouostros toumos bognados, nouostros gozimèlos, oco dévio pa diré gron via o moussus lous Romains, oco dévio pa estré per éous ça qu’opellén én frico d’obé !

…

lou buré dé Podgels

…

Oqu’èro éno fino lénguo, vouostré moussu Plino ; n’oïo pa éno raspo doriè sos déns ; Oqu’èro én fomès liquand ! oco sé vé. Es estounon qué vous asio pa douna dinc sous librés lo récetto dé tout oco qué sé fobriquo émbé lou laï, eï Djioudo coumo eïçi !

…

Los récètos dé tout oco, nouostros grans  crésé pa qué los ténguéssioun dos Romains. Eno gozimèlo, Moussu lou Doteur, bé èou sobè pa dé qué cos és ? Oco’s éno toumo veillo, faïto o pouén, qué sé mondjo én l’aïguo belido, én lo soupo dé rabos et émbé lo rédoundado.

Lou sorossou, qu’opèloun maï dé brégodel ou dé piquéto et qué sier surtou o fobriqua lo miromando, én régal, Moussu, pos Podgéous. Fobriquoun lou sorossou dé lo burado én lo fosén colibouta dinc én gron péïroou soubré lou fioc. Eno fés colibouta, lou passoun dinc én sac ; et quont és bien escoula, resto o lou sola, pébra, et ès présté o mondja. Lou servoun émbé lo rédoundado coumo lo gozimèlo.

Lo miromando, vouostré moussu Pline déguè pa lo tosta, s’én sério rélitcha, vou oourio escrit ! Rien dé coumporablé o d’oco per vous prépora lo lénguo et lo courgnolo o vous fa trouba lou vi bouo !

…

O ! pa d’aïguo suromén ! Oïon dé covalos et dé mioous per ona tchertcha dé vi éy Vivorès.

…

M’escusoré bien, moussu lou Doteur, mè toutés vouostrous Caton, vouostrous Cicéron mé foron djomaï créïré qué nouostré pèro Noé fuguèssio ton simplé qu’oco, dé plonta lo vigno et dé trouba lou vi bouné.

Toutés oquéous moussus bévion d’aïguo vès éous ; suromén on porla d’oco qué counéïssion pa. Mè qué forion lous Podgéous quont on sédja tout én moti, ou rostéla tout éno méydio, si oïon pa lo damo négro per sé réfrestchi lo courgnolo én l’y fosén én poutouné ? Lous tchaou oousi, lous Podgèous, qu’escoudioun ou qué sèdjoun, touïdjour vous diron : Vivo lo polliado !

…

« lo Damo négro »

…

Sabé pa, Moussu ; mè pensé pa qué déï téms dé Plino sédjessioun aoutromén qué vuéï. Crésé qué dé tou téms lou cobossiè o possa lou prumiè o lo testo dé so colo ; qué lou doriè, lou caïo qué disoun, és véngu oprès toutés lous aoustrés, qué tchasqué séytou, coumo fon touïdjour, possavo soun cop et couïdjavo o terro soun rén dé fé.

…

Plino couonto, sou disèt, qué lous soudars dé César oduguèroun los prumèïros pèïros d’ogusa. Oco’s poussiblé. Pas mins, én Gaulo, sobion bé pouli los pèïros dovon qué lous Romains vinguèssioun lous émbestia vès éous.

Suromén sobion enfooutcha én day coumo vuèï, lou sobion pica émbé én mortel soubré én eyro, et pourtavoun d’aïguo, per oco fa, én d’én coudiè. Lous Romains dévoun pa nous ovèdré opprés ton dé vias qu’oco !

Oco vénio per pillia coumo lous Olémans !

Lous Gaulois, dé tou téms sans douté, fosion dé féniès éï pra quon lou fé s’èro eyssudja, et pèïs lou socquavoun dinc lurs soouliès embé lurs borouos, coumo fosén vuèï nous aoutrés.

Oco’s pas d’onèï qué saboun én mountogno monédja lou rostel et fénéyra.

…

Lo reillo és touïdjour estado v’uno dé los pèços émpourtontos d’én oraïré.

Lous Romains dévion gaïré fa aoutromén qué nous aoutrés per sé servi d’oquel oouti.

L’escoussou dévio bé estré fa d’aoutrés cos coumo vuéï.

Lo méïssou vès Sont Oulaïo és pa londjo, aoutromén sé faï éï voulon.

Quont fénissoun dé sédja, festoun lo réboulo. En d’aoutrés pys lo fon quont otchaboun dé méïssouna ou d’escoudré.

Oquéï djour, déndus és làs lou vespré. Djombous, sooucissous, ooureillous : tout és o despendré. Lous roubinés os tounèous trasoun coumo dé fouons. Dovos qué dé sépora, touto l’oustolado trinquo dé bouon couor.

…

Mé sous léïssa diré qué dé vès Bourèïo et dinc los volladas dos pès dé Mézén, d’aoutrés cos tiravoun dé boumbàrdos qué s’oouzion dé bien louèn.

Couontoun maï qué vès Satilieu et vès Saint-Symphori von escoundré, dinc los paillos d’oquellé qu’és lou doriè per féni d’escoudré, éno via qu’opèloun lo miro (én bostounet ou én péti omé dé paillo). En cop qué lo miro és én plaço, toutés lous scoussouïriès poussoun én lon créï, toutés soubré lou mèmé toun qu’eylèvoun d’én toun et diméy dovon qué d’otchoba soubré éno coscado dé notos qué douno o lur tchont én èr dé dèsouloçioun o bréïsa lou couor.

Tchontoun tout oco bien naou, crèïdoun tant qué pouodoun én odjustén o lur tchon lou nou qu’o lo miro :

Qué Gustou qu’o lo miro (bis)

Las o toutas la mira.

Tchasquo fraso sé fénis per éno noto soustendudo et oloundjado éntro qué pouodoun plu guénla. Crèïdoun o toutés lous villadgés, o toutos los fermos qué pouodoun lous oouzi et lur respouondré. Oquel qué vaï escoudrè lo miro sé souogno d’estré pa vis. Si lou vésoun, lou gardoun préïsouniè éntro qu’o fa béouré o lur soou o sous despéns toutés lous scoussouïriès préséns.

Oquéous qu’on poya én cop saboun si, én d’oquéous poïsés, l’oyont lo courgnolo londjo et éïssuto !

…

Lous mountognès dé Sont Oulayo sémbloun bé én paou lous scoussouïriès dé Satillieu. Ona ! Moussu lou Doteur, toutés san eïssepsièou préférorion én éspersiou dé rougé o d’éno espersiou d’aïguo.

…

La miro

…

Moussu lou Mètro o porfètomén rosou. Lous vèïs usadjés sé perdoun lous us oprès lous aoutrés, s’énvouoloun coumo los iroundèlos dé l’on doriè.

Ensi, vuèï, én mountogno, l’y o plu én omé qué pouorté dé brayos coumo d’auoutrés cos, o lo modo dé Brétagno. Pouodoun ona sans cronto én Doufina ; lous ventrés djaounés doquel poys lous opéloron plu lous brayos. An vé plu qué d’omés obilias o la dorèïro modo, coumo o Poris !

…

L’avén braya tro lèou

…

Ovon dé pourta lo brayo — tchaou ové pourta lo sayo.

…

Voulion diré qué lous Romains onavoun san brayos émbé dé raoubos coumo los fennos et lous Orabos. Si lurs descéndéns pouortoun dé brayos oïaro, vounté on prés lou moudèlo ? L’on prés dos Podgèous.

…

Bien sû qu’én d’én poys fréï nouostrous esclops et nouostros golotchos proutédjavoun méï lous pès qué los sondalos qué troïnavoun lous Romains et dévion maï estré ton plu soulidés.

Lous esclops d’Issorlès

Quont èroun noous, mous esclops,

Coustavoun, coustavoun dès soous

Quont èroun noous.

Nouostrous dras d’oustaou, nouostros estofos faïtos embé dé bouono lono, bien fino, triado, pignado, coulougnado per coulougnado, fiolado o lo mo émbé los coulougnos qué nouostros grans sobion ton bé tégni estotchados én lur coursés, et lous fusés qué mondavoun et fosion vira émbé ton d’obiléta, ou bé, aoutromén, éy rouet, et éy tour qué sé viravo émbé lou pè, volion quont dé cos maï qué los perpélinos qué lous Romains fosion fobriqua per lurs esclavos, et surtou, èroun incoumporablés o los pétrougnos qu’on otchato vuèï én los boutiquos. An pouo plu sé tégni dés peillos, ni fégni dé los fa pétossa ; oco té plus lou pouén, oco s’estripo coumo dé popiè… dé fato !

…

lo tchomiso

…

chopel moutet

…

draï

…

couïçéros

…

Lous Romains saï qué hobitavoun én poys tchaou, oïon pa bésoun dé ton s’ocota. En d’én pys coumo lou nouostré, quont burlo et què l’aouro cougno lo néou jusqu’o péï traou dé lo claou, lous Podgèous soun bien counténs dé pouïré s’obrica dinc lur léïs o plocar, sou douos ou très bouonos flossados, émbé lurs bounets esfounças soubré lurs oouréillos.

…

Quaou faï vira l’hasto — soun bos gasto.

…

 

Bien gramossio, Moussu lou Mètro, mè vou dirèï qué d’oquélos vount l’an pouo s’osséta tou lou tour d’éï fouyè, s’én trobo éncaro quaoucuno én mountogno. N’èï vis én d’oustaou qu’oouriàt pa vergougno dé l’y éstrè bréilla si lous counéyssiat. N’èï vis éy Biàdgé, o Issorlés, vès lo Narço, éy Bregnou dinc lo naouto Louèro. Oquéous fios se font rarés ; tchaou dé bèous oustaous per estobli oquéy tchooufadgé.

…

Opélat oco én fouyè, vous, Moussu ! En djenté fouyè, per mo fé ! En fouyè vount én éfon soulet pouo pa sé tchooufa soulomén lous ortéïous ! Vouostrous fouyès ! Oco’s dé fouyès dé coucu ! Sén pa d’oquélo raço én mountogno, nous tchaou dé fouyès én paou plus bèous. Coumo voudriat, Moussu, qu’éno méyna dé dès ou doudgé éfons sé tchooufessioun dovont én pouèlo ? Quont oribén bognas coumo dé soupos, ocotas dé gibré, tronsis dé fréï, én djou dé sizampo, sén bien urousés d’ovèdré lo flomo d’én bouon fioc per nous eïssudja et nous otchoroula. Et si ériat o nouostro plaço, pensoriat coumo nous aoutrés, et eybludoriat per éno mégnuto, Moussu, lou Prougrè.

Quont mé moridèré, feu moun Pèro, dovont Dièou sia, mé dounè lou quar déi bé. Sou mé diguèt : « Té foou l’éyna ; mè souvéntoté qu’oouras o montégné l’hounou dé lo fomillo, restoras o l’oustaou,et foras fuma lou fournel ton qué viéouras. » L’oustaou èro bel ; lo cousino semblavo éno tchan, mè quont èroun toutés réunis, dès éfons qu’èroun estas, gorçous ou fillos, lo romplission quasi. Lo travado èro touïdjour estado gorgnido dé lar, dé sooucissous, dé djombous, dé soï, dé bellos rodos dé graïso, dé qué fa bouon meïnadgé. Sou lo ponso dé lo tchominèïo, lou tour gorni dè dous ou tréïs crémaïs èro présté o ressooupré los oulos, los peyrolos, lous peyroous, lou podéliè et lo podèlo. Fosion qué lou tira, et én virén, sourtio déï fioc tout ço qué l’y pendoulavo, san qué lou grand dé soun foutur amaï dendus oguessioun bésoun dé sé deyréndja. Los sutchodouïros touïdjour bièn gorgnidos dé bouonos stellos  dé faou ou dé troussés dé grossos garnos, fournission dé qué faïré bouon fioc tou lou djour, amaï lo véillado. L’hiver, quont l’aouro, lo burlo tchontavoun défouoro, lous vésis vénion violodja et veillavoun én paou. Boutavoun én fioc d’enfer, fosion grilla éno podélado dé sordounos et pèïs los esgouvillavoun én bévén quaouquos pintos dey bouon queyrou.

Et éytobé, quont èroun en paou tchooudés, oquéous qu’oïon bouono vouès dision éno tchonsounéto : Roustido, moun omi, né mé faï pa longui ! Et éno fés débou, lou tchon cessavo plu : dé Moïados, de Révéïllous, dé Rigooudous. Opresta vous, djouïnèsso… Souï maou morida… Vount ona, vous, lo bello ?… Qué vou diréï maï ? tou ça qué sobion.

…

Quont lou bouon vi oio otchoroulat én paou los testos, los tchonsous sériousos fosion vité plaço, coumo poudèt coumpréné, o los tchonsous en bréysou deïbroyados et escouquïnédjados coumo :

Vési, paourè vési — Lo véillo dé Poris — Los trés dgentos doumidzellos — Quont lou cousi sé morido…

Per sé deïgourdi donsavoun lo bourèïo ou én rigooudou. Vous souvénta san douté déï pèro Hensi, coumo vous los viravo ? Toutés oquéous qué l’y èroun, n’oïon dé fermidzès os pès et én los tchombos. Sobè coumo fosïo péta sous tolous soubré lou plon per morqua lo codenço, coumo fosio cloqua sous dés soubré so testo én poussén sous you : coumo dgesticulavo, coumo pliavo sous djinouïs. Lous esclos dé tou lou moundé morquavoun lo mésuro. Oïon pa bésoun qué lo corbétëiro vénguessio per tchonta, sé sobio pa oquéllé qué voulio diré soun couplet.

Oquéous qu’on vis lou pèro Henri et sous poriès saboun qué l’yo maï qué dé céndrés o grota éy fouyè cévénol !

…

Et pèïs, quont ovion prou tchonta et donsa, countavoun dé sournettos, dé foribolos, coumo lous soulas dé dous Podgels qu’ona oousi :

Sobè pa dé qué m’és oriba ? Oïo séména dé gronos dé rabo l’aoutré djour. Dovinoria pa dé qué és breïlla ? — Dé rabos, pardi ! — Dé tchas, moun omi, dé tchas. — Mé n’és bé oribat éno plus bravo o ièoù. Oïo planta dé tortiflés, l’y o très sémonos. Sobè pa dé qués véndu ? — Sabé pa. — Es véndu én coyou qué mé lous o mondja. »

Et tou lou moundé o s’esclofa dé riré ! Quont an o lou couor countén, én rièn vous omuso, an pénso pa o fa lo bèbo.

Lous onciens countavoun los istouèros déï lutin, dé los fotchinèyros, los véndjonços dé los tchàoutcho-veillo. Maï l’y sia dé violodjaïrés én lo veillado, maï duravo.

Quont sobion pu dé sournettos, dision dé dovinettos. L’yo dé persounos qué n’oourion dit touto éno nèït !

« Dé qu’és oco, sou dit vun, qué laïsso soun véntré per ona béouré ? » En aoutré proupoousavo : « Dé qu’és oco qué passo soubré l’aïguo san fa oumbro ? »

…

Vès nous aoutrés disén : Lo nuè oc’os o terro, et lou djour én estchalo.

Dovinoria djomaï quont vou disoun : « Modamo négro mouonto én so tchodeïro, l’y bouffoun soun trouquet, n’én mouostro soun rousset », qué vous vouguessioun porla dé l’oulo boutado soubré lou fioc.

…

Eï oousi diré vès Sont Oulayo : L’eï vis viou. l’eï vis mouor, l’eï vis couré oprès so mouor.

…

En vint ons, Moussu, oco’s én sossi, oouria lou téms d’opréné quaouquous vers o vouostrous escouliès ! Oco sério médjèous pa dé resto, vuèï qué tou lou moundé o én cervèl dé popiè, o péno suffisén per opréné per couor lo gozetto !

…

Trouboriàt d’omés onciens qué sé souventoun dé los pàtchos qu’ont fa l’y o cinquant’ons. N’én counéyssé qué sount djamaï onas o l’escolo, oquéous qué soun estas éïlévas dinc los fèrmos eïlougnados dos villadgés, qu’on djomaï éstudia et qué saboun lurs prièros, lur cotéssimé et lur istouèro sonto mout o mout. Lous onciens qué lur oprégnion tout oco, souvén sobion pa maï lédgi qu’éous. Tout oco s’enseignavo et s’oprégnio lous Dumintchés, ou los veillados o lo  clorta déï tcholéï, quont sé troboliavo plu.

…

Disoun bé qu’an lï vé plu clar. Pa touïdjour supéndén ! Quont oribo ço qu’opéla dé pànos. Touïdjour ovèt o couré vès lous mertchons per romploça oquellos boulos qué sé bréïsount én los sougnén.

Nouostrous tcholéïs, lous pourtén oti d’oun voulén, lous virén coumo voulén, duroun quatré vins ons san tourna vès lou fabriquan. Et pèïs, per vou bien diré, nous servén surtou déy gron tholéï què lou bouon Dièou o otuba soubré nouostros testos. Quont ovén prou trobolia, nous onén couïdja quont és nèï.

…

choléï

…

mirou

…

farou

…

Vuèi és én paou dé modo dé critiqua tout ça qué lous onciens fosion. Supéndén, nouostrous onciens èroun pa plus nècis qué nous aoutrés, et ça qué fosion èro éyton coumodé coumo ça qué sé faï oïaro. Lurs tubers o polisso èroun naous et pountchus per mèïs léïssa coula lo plèyo et lo néou. Lou fosion déybourda per obrica lous murs, et, én bien dé caïrés, maï per ocota lous botchassés et proutédja déï mouvès tems lou bestiaou qué l’y fosion béouré et lou laï qué l’y trempavo.

Si mé voulè coumpora, Moussu, nouostros laouzos émbé vouostrous trioulés, vou dirèï qué l’y o lo mèmo différénço qu’éntré én bitchou et én oulo dé fèré. Per soustégni qu’én tuber o laouzo voou pa én tuber dé terraillo, tchaou estré bréïlla coumo lous escorgaous sous én tès, éy foun d’én ouort, et djomaï ovèdré gaïré réflétchi. Lous tubers o trioulés ou o orduèzos soun loudjiès, ou tchaou récounéïssé, mè quont l’aouro bouffo, oquello loudjeïréta faï qué touto oquello terraillo sé bouto o imita lous ossèous et o fitcha lou can quaou sa vount. Et o lur plaço lo plèïo et lo sizampo sé djèïnoun pa per possa et envohi lous golotrassés. Nouostros laouzissos, én paou plus lourdos, obriquoun touïdjour. Bièn faïtos orestoun lo plèïo amaï lo néou.

Coumo sé di : Qué bien laouzo per cént ons paouso.

…

Dizoun qué dos goussés et dé los coulous n’én tchaou pa discuta. Aoutromén, Moussu, vous dirio qué vouostrous tubers roudjés sémbloun o d’én terras d’orcono ; an dirio qué soun pénturas pér otira lous moineaux. Nous aoutrés ovén pa bésoun d’éno coulou qu’obaouïo lous uèïs per véïré dé louèn nouostrous oustaous.

Crézè qué nouostros grondjos émbé lurs corras et lurs tubers pountchus, oroudas d’éno djénto cour, claousos émbé dé bellos laouzos plontados, lurs ouorts dovon lo poùorto plontas dé tinèous et dé blaïs soun ton laïdos qu’oco.

…

Urousomén qué vès nous aoutrés oquéous fournèous qué sembloun dé pilos per opounda lo lou cèu, poussoun pa encaro ton vité qué ca qué voudrion d’ooucus. Lous Royoous, embé lurs fobriquos dé viscoso on plu bésoun dé lurs mouriés per éïléva lurs moniaous ; oïaro fon lo sédo embé dé bouos. Lurs fobriquos dé tan fon coupa lous tchostogniès tont o l’odréyt qu’éy l’ubac dé coumbos qué sé vidoun los unos oprès los aoutros. Lous comiouns empouortoun nouostrous bouossés, nouostrous ompouossés per faïré dé counfituros, nouostrous éïrédés, sou disount per tégni lous vis déy mèïdjour.

…

Ièou què vous parlé, èï counéïssu én compogniè qu’oïo esculi touto so méïnado, siès djovars, mé qu’n dé cousina. Coumo forio oïaro ? Dendus l’y pénso. Mè garo o los plèïos ! Vuèï oco’s lous bouossés qué partoun ; démo oco séro lo terro qué l’aïguo émpourtoro jusqu’én lo mer ; oprès démo oquéous qu’oouron lo péno dé vou véïré séron fourças de s’en ona, de s’espotrio. Pas én mouli pouïro subsista ; l’estiéou l’y oouro djis d’aïguo, et eï moumén dé los pléïos dés oribado dé lo doreyrio, lous émpourtoron perço qué rièn los réténdro plu dinc los péntos

…

Si vou counta soubré lou sécour d’oquello dometto, nous aoutrés poudén bé diré odièou o los tchostognos, o los roustidos et os cousinas.

…

Vou dirèï qu’én nouostros drayos, én noustrous tchomis dé troverso, oti voun possén toutés lous djours et per énsi diré touto nouostro vido, omé mèïs moun tchàri, moun toumborel qué toutos los autos dé l’univèr.

…

tchàri

…

Eybluda, Moussu lou Doteur, lo lêïo ton coumodo per corédja lou bouos l’hiver, et lo boruolo qué rén ton dé serviçés tou lou tour d’én oustaou. Ièou vésé pa qué oiastioun bien plus ovontça éy poys démpéïs qué lous automobilistos déspavoun nouostrous tchomis qué quont odusion eïci lou vi et lou bla en tchoréto !

Los routos oïaro soun lo proupriéta dos touristos ; bienlèou lous piotouns l’y pouïron pa maï perména qué lous covoliès.

L’estiéou possa, lou quotorzé dé Julit, si mé souvénté bien, toumbèré éy pouont dé los Teyssounèïros soubré én paouré moussu qu’oïo éno « pano én soun automobilo », sou mé diguèt. Lou brave omé èro bien onua, djuravo coumo én diàblé : « Mais quel sale pays où nous sommes ! Pas un village, pas le moindre secours ! Comment s’appelle ce patelin ? Sommes-nous en Gévaudan ou chez les rétameurs d’Auvergne ? S… pays ! » Ièou mé diguèré : « Oquel Moussu parlo pa coum’én ségnou. Nou, nou, oco o pa téta éno morquiso ! » « Tenez, paysan, vous allez me prêter la main pour réparer mon pneu » Et mé béïlavo éno baro dé fèré embé én toun dé coumondomén ! Perqué sé djéina embé én Podgélas ?… « Vou régrèté bé, Moussu, mè iéou cultivé, sous pas méconicien. Ona-t-éy viladjé ; oco’s pa louén, et oti trouboré ço qué vou tchaou ».

Et li virèré lo potéléto.

…

Perqué ona couré quont oïon vès nous aoutrés quasi tout oco qué nous tcholio ? Semblé medjéous qué désémpèïs qué lou moundé couroun ton soun bien ins sondotiousès qué d’aoutrés cos.

Nouostrous onciens èroun soulidés. Et quont nous sion brisa éno djombo, ovion dé pétossaïrès, moussu lou Doteur, qué, sans ovèdré estudia, robillavoun mèïs que vouostrous coulèguos.

Lous DOUN’S soun dinc los fomillos : oco tchompaïro lou sonc. Oquéous qué saboun dé sécrès per gori lous pouodoun diré qu’o d’én plu djouïné qu’élous, et quont séntoun qué von mouri soulomén.

Eï pa oousi diré, Moussu, qué vous osia djomaï déndus retchertcha per oco ; mè és oriba maï qué d’én co, qué dé médéçis dé villo on trouba o diré o dé poysons qué pétossavoun et gorission lou moundé sans lurs droguos. Pas mins qué dé persounos qué dévoun d’estré éncaro én vido o dé rémèdis, coumo disoun, dé bouono fenno.

…

Ovè pa oousi porla d’én pastré célèbré qu’ofermo toutés lous ons los herbos déï Tonargué ? Dé luen vénoun o Riouclar per lou counsulta. Ténio soun sécrè soun doun, d’én aoutré pastré qu’é venis ovon z’él et qu’é d’ooucus ocusavoun quasi d’estré medjéous én paou sourciè.

Quont oïo, sou couontoun, éyvédjo dé béouré én paou dé bouon vi ou dé n’én poya o sous omis, sobio bé lou tira dé lo cavo qué voulio en d’éno soutcho, éy prumiè bouos véndu, et rompli lou tounel dé qué bouon li semblava. Tou lou moundé rémorquavo qu’én gro tchi négré, estrodjié éy troupel, quont voulio fa oco, vénio roouda én paou ey tour d’el, et peïs s’én onavo escoundré dinc lou bouos.

…

Ranc d’abram

…

fédos

…

lo rostoulo

…

Dé qué coupé ièou ? — Lo rostoulo éy nou dé Diéou

…

estouril

…

Es pa difficilé dé riré dé toutés lous rémèdis ton qu’an o bouon pè et boun èï et qué lo molodio s’és pa ossétado o toutcho vouostré tchobès. Pourton, moussu lou Mètro, vous ou souèté pa, mè si vénion o vou bréïsa éno djovillo, sabé bé qué couréria vès lou pétossaïré coumo tou lou moundé, et qué riria plu oprès d’oquélous qu’on én Doun !

Couontoun, bélèou vou ovè oousi diré, qué vun dé nouotrés onciens ovésqués, M^gr D** qu’oïo déféndu dé pétossa o Moussu lou Cura dé vès B*** qu’oïo lou Doun bien récounéïssu, n’oguèt rien dé mèïs o fa, oprès s’estré breïsat éno tchombo et l’y ovèdré fa possa inutilomén bien dé médécis ocotas dé titrés et dé diplomés, qué dé faïré opéla soun péti cura dé B**. Oquel Moussu sé rendéguèt dé suito vès Mounségnou, té li bigoussèt én paou so tchombo, et séguèt ton bien pétossado qué paou dé tems oprès, Mounseignou mortchavo et oourio poudu soouta coumo én tchobri, si co èro pa esta countrari o so dignita : So Grondou, per li témougna so récounéïssénço, li diguèt : « Onat et pétossat homès et fénnos, toutés oquéous qué n’oouron bésoun et qué vous ou démondoron ».

…

Feu mo gran (dovon Dièou sia) disio souvén qué si counéïssion bien los proubitas dé los herbos, oourion dé rémèdis per toutés lous maous qu’on pouot ovèdré. Eyçi désignoun los herbos péï nou déy maou qué lo plonto goris. Ovén l’herbo déy plourèsi, l’herbo dé los vérudjés, l’herbo déy maou dé lo corado, l’herbo déy taï, et ton d’aoutros.

Ovè bé vis nouostrous serrés éy més dé Maï, éy més dé Djuin et dé Djulit, soun ocotas dé flours qu’on tou plé dé mérités.

Lou dumintché d’oprès lou doudjé dé djuli, toutès lous ons és fèïro vès Sont Oulayo. Sé l’y vén gaïré qué dé flours, dé plontos médécinalos, dé bétouèno, dé piè-dé-tcha, dé thé tchombar, dé paouto loubièro, dé djençono. Lous herboristos, lous formociens, lous révendaïrès l’y vénoun déy Pèy, dé Lengouogno, d’Ooubénas, dé Mountélimar, dé Volenço, djusquo dé Lioun et dé Morseillo. Lou villadgé semblo én bourouliè. Oquél djour, lo lièïso és pa prou bèlo per tégni tou lou moundé. Laïssoun lo pouorto bodado, et oquéous qu’oriboun lous doriès aousoun lo messo d’oti doun pouodoun.

Lou mertcha coumenço qué quont lo messo és fénido.

Escoutat… oouzèt lou tombour :

— M. X. de Langogne paiera la bonne marchandise : les violettes 20 fr., l’arnica 2 fr., et le pied de chat 4 fr. 50 au kilo.

Tchaou pa sé couïta ; los limaços oriboun per Son Djuon éïto lèou coumo los hiroundos.

Oouzèt, oouzèt encaro lou tombour :

— M. X. du Puy est acheteur de violettes à 22 fr., de l’arnica à 2 fr. 50 et du pied de chat à 5 fr. Qu’on se hâte.

Oco vaï ! L’y o én paou dé councuranço. Oco’s ça qué tchaou.

— Allons qu’attendez-vous ? Apportez ces sacs, laissez-voir ces fleurs.

Badoun lurs sas. Escoutat oquél mértcha : « Vét Moussu, oquélos viooulétos, régordat los, espiat oco. Pa éno compono. Sentèt si oco sén bouo, si oco’s blè taou qu’és éy prat. »

— Mo bétouèno és lo plu djénto qué sé pouostio véïré. Oquélo coulou, oco’s rousset, oco sé vé, és pa estado éyssudjado éy souléï…..

…

Dendus pouïrio diré dempèïs quouro sé té lo fèïro dé lo viouléto.

…

« Es pa estado eyssudja éy souléï »

…

èrbo dé plourèsi

…

L’herbo déy plourèsi és counéïssudo dé tou lou moundé. Lous éfons saboun qué sos flours et dé sos fèlios n’én souor d’aïguo coumo dé sonc, quont on los escraso. Es lou rémèdi ossura dé los morfoundèïros.

Lou sécrè dé vouostré Moussu Plino et dos Goloïdsès déou estré én bouon paou lou sécrè dé lo gron Giraoudo. En co, ièou éï oousi én gondar, én paou d’herbo déy plourèsi entré sous dés, explica o quaouquous aoutrés estofiès dé soun espèço qué « los drolos pourvu qué béguèssioun prou dé tisano d’oquèl’herbo poudioun s’omusa tan qué voulioun embé lous gorçous ».

…

herbo dé lo coréillado

…

caïrés : Saimiplantié

…

Vous dirèï maï qué d’aoutrés cos dision dés prièros én potouès toutos entrobillados et qué vuèï dendus sa plu…..

…

Eï oousi diré os onciens quont lévavoun lo récolto qu’èro sadgé dé léïssa o lo terro so par. Oco poudio servi os paourès, os possons, os ooussélous…..

…

fados

…

tinos

…

Ah ! Moussu lou Doteur, disèt oti én sécrè qué sé déou diré qu’o l’oumbro d’én abré et d’homé o homé per gorda so proubita.

…

Los flours siervoun o ton dé vias ! Los fillos qué sé vouoloun morida prénoun dé flours dé brayo dé coucu, los boutoun noda dinc én véïré, et séloun qué von o dreyto ou o gaoutcho, los pétitos sé moridoun dinc l’on ou espèroun én paou maï.

…

Sabé ooussi douos fouons qué gorissoun. Lo fouon dé Son Clar vès Coucourou ès fomèso péï maou dos uèis. Vès Mercuè lo fouon dé Son Loup goris lous éfons qué proufitoun pa ço qué mondjoun.

…

Counéïssé pa d’inscripsions soubré los pèïros vès nous aoutrés, coumo di Moussu lou Doteur, mè dos fouons pér gori lo diorèïo verdo dos éfons n’én sabé sièïs dinc lo perotcho dé Sont Oulayo, dé douos o douos, vuno pos gorçous, l’aoutro per los fillos : vuno vès Villovèillo, l’aoutro vès lou tchostel, et lo trouosièmo vès lou Mouli dé Bernard. Opèloun oquélos fouons l’aïguo dé los tinos.

Mé semblo quasi bé qué los coumèros déy poys on én secrétou oti dessoubré. Oco sé di dé maï qué d’én biaï. M’és esta counta qué per faïré cessa lo dioréïo dos poupons, tcholio qué lovèssioun lurs dropés dinc l’aïguo et foguessioun dé tisonos dé los flourétos verdos qué nadoun soubré l’aïguo én toutos oquèlos sourços. Lou rémèdi déou estré fa péndén noou djours dé suito. Oquélo qué l’éntéroump tchaou qué lou récoumencé.

…

Qué pénsa, Moussu lou Doteur, dé los pïros déy véré qué fon trempa dinc d’aïguo et qué sé béou oprès coumo rémèdi ?

Si quaoucu s’oduer défouoro et qué siasto pica per én serpén, ou qu’asio tira lou véré d’éno soufro, ou otropa tout aoutro vernado, én sé loven et én bévén d’oquél aïguo vount on trempa los pèïros déy véré, és gori én paou dé tems ; et quaouqué co subitomén. O quèl aïguo és eyto bouono per los bestios coumo per lous omés. On vis gori én quaouquos ouros dé vatchos, dé tchabros, dé fédos et dé tchis qu’èroun estas mourdus per dé mouïrous.

Poréïs qué tchaou pa léïssa oquélos pèïros toutcha terro per qué gardoun lurs proubitas.

Vuèï n’y o bien qué n’én risoun et l’y crésoun plu. An sé démondo si on bien touor ?

…

N’èy douos qué mé quittoun gaïré. Vè oti lo pèïro dé lo soufro, et oquesto oco’s oquélo déy serpén. Ey maï o l’oustaou oquélo déy corlo et oquèlo dey noduèï. Counéïssé lou prouverbé : Si lou noduèï oio d’uéïs, si lou serpén oïo dé pès — l’y oourio ni pésotou ni covoliè — qu’onéssiou soubré lo terro.

Maï qué tchasquo pèïro asio so proubita, d’ourdinari los boutoun toutos trempa éy co. Et pèïs oquélo qué déou gori, goris.

…

Lou gron Djaqué et dé vèïs pastrés, qué mouontoun dé lo Proventso vou prétendoun qu’oquélos pèïros gorissoun et préservoun dé lo picouoto. N’èï couneïssu vun qué n’oïo touïdjour quaouquos unos dinc soun sa. Quont onavo d’én caïré en l’aoutré, lou mooutou qué mortchavo én tèsto déy troupel et qué pourtavo lou peyrossou, oïo touïdjour estotchado én soun couliè quaouquos unos d’oquélos. Embé oco lou troupel poudio possa et couïdja én d’én poys empésta per lo picouoto ; pa éno fédo déy troupèl lo prégno.

…

Vous, Moussu lou Mètro, poudè pa créïré oco. S’è pa soulét ; mè oco empatcho pa los pèïros dé gori.

Disoun qué medjéous vou sét djentomén obronda per toutcha dé fèré quont vésiat én cura per vou présérva déy mouvès co d’uèï.

…

pèïro dé lo bourro

…

pèïros dé bourro

…

Los pèïros dé lo bourro guorissoun touïdjour oquéous qu’on réèlomen éno bourro os uèïs. Oquélo pèïro sé bouto dinc l’uèï, és coumo otirado per lou maou ; et quont o foundu lo bourro souor touto souléto dé l’uèï. Resto o lo léïssa toumba soubré én lindjé bé blon qué lou molaouté o bouta soubré sous djinouïs ou soubré soun léït.

…

Bélèou d’ooucus vouoloun vou diré : oco vé d’oti qué lous Péniténs s’obilioun dé blon per faïré lo proucessiéou.

…

la Cougoulud

…

Pouïrio vous fa véïré én aoutro espèsso dé pèïros dé véré, emplouyados spécialomén couontro los pountos dos serpens et qu’opèloun dé Suzés. Oco sémblo dé perlos ; n’y o dé toutos los coulous : dé négros, dé verdos, dé blèvos, dé morquétados dé blon, dé blè, dé roudjé et dé djaouné. En co ou l’aoutré, oti ou oti, n’én vis oou mins éno doudjéno.

…

M’escusoré, Moussu lou Doteur, mè éy touïdjour oousi diré per feu moun pèro et toutés lous onciens qu’oquéous suzés èroun estas fourmas per lo bavo dé serpens qué sé botion entr’éous, ou bé lous gropaous ou los soufros.

…

Oribo souvén qu’an ri dé ço qué l’on coumprén pa. Moussu lou noutari foguèt coumo ton d’aoutrés, tou noutari qu’és èro. Mè qué valoun quaouquous bélis ? En paou dé popiè. Ey cousta d’én suzé qué pouo réndré lo sonta et bien maï, soouva lo vido o d’ooucus quont soun estas mourdus pos serpens. Ey vis, l’y o pa dé tems, dinc én djournaou, qu’én missiounèro dinc l’Indoustan oïo vis én omé mourdu per én cobra gorit én quaouquos ménutos per l’oplicossiéou d’éno pèïro négro soubré lo plaïo.

…

Dous bélis dé vin frans ? Moussu lou Mètro. Dévè pa gogna ton d’orjen, coumo disoun ! Mé dévè préné per én otchoba ou én pélioro !… Sabé pa coumo oousa m’en présenta ton paou. Vou beïla én suzé per dous vin frans ! Eno pèïro qu’és dinc lo fomillo quaou sa dempèïs quouro ! En véritablé pouorto bouonur per nous aoutrés ! Si encaro m’oïa moustra quaouquous bélis dé milo, bélèou m’oouria ténta. Per vou bien diré, oco sé vén pa.

…

Qué dé moundé qué sé soun monquas ey portadjé per gorda lous suzés oti d’oun n’oïon. S’és vis dé persounos bien ounèstos sé léïssa ténta per lous gorda et lous escoundré. D’aoutrés démondoun qué lous suzés siastioun portodjas coumo lou resto. Oco vé d’oti qu’én trobo ton dé suzés qué soun estas bréïsas, coupas én dous, très et quatré mourçèous, tchoscu voulén so par.

…

Vouostro istouèro déy serpen mé semblè bien entchobostrado ! Lou diablé maï és bonu ! Dinc lous Librés disoun qué lou Gropinét prenguèt lo fourmo déy serpén per ofina nouostro mèro Evo. To bé, moussu lou Cura vou di pa tout ofé coumo vou en sous sermouns.

…

Vè n’oti v’uno qu’és estado troubado vès nous aoutrés per en omé qué lobouravo.

…

Ço qué disèt prouvo bé qu’oquélos pèïros valoun ton maï qué lur péson d’or. Sé counéï pa dé cas qué lou trounédé siasto toumba soubré lous oustaous ou soubré los persounos proutedjados per éno pèïro déy trounédé.

D’aoutrous cos fosion pa d’oustaous san bouta éy pè déy mur ou sou lou soou dé lo pouorto éno pèyro déy trounédé. Quont n’oïon djis én couménçén dé bosti (oquélos pèïros toumbados déy çèou soun ton raros) plu tar, quont poudion n’ovèdré vuno, lo boutavoun o lo pountcho déy tuber entré doous bostés. En nouostré oustaou éy prumiè bosté éy couïdjon l’y o én traou cora vount èy touïdjour vis plontado éno crouzéto én bosalto.

…

crouzétos

…

Lou trounédé toumbo oti vount Dièou lou laïsso toumba ! Lous paro-trounédés l’oparoun pa touïdjour ; souven l’y fon pa maï qué lou diablé. Vou èy ton vis. Ama vou éy oousi diré per d’omés qu’oïon estudia.

…

lançis

…

l’oustaou

…

N’én counéïssé én aoutro pèïro miroculoso. Es vès lou Rous, bostido dinc lou mur dé lo lèiso. Ovè pa oousi porla déy quortiè qu’opèloun Faujan ou dos Onglès ; oco’s éy couïdjon dès lou Paou, pa luèn d’oti doun vuèï fon lou tunel per fa possa lou tchomi dé fèré qu’onoro dé vès Oubénas vès lou Pèy. Lou col dé Lomorudjié ès espoousa o los quatre aouros et gaïré plu coumodé pos possons qué los narços qu’on trobo oprès én onén soubré Son Cirgué. Oquèro én doquel caïré qué d’aoutrés cos sé tronbavo l’obéïo dé Sont’Obièlo dount ès estado dovolado.

…

Qu’ioa pas trouba dos traços dé lo tchopèlo dé Sont’Obièlo soubré lou terrén, oco’s poussiblé ! Supénden dé tou tems et toutés lous onciens on counta qu’én doquél caïré l’y oïo éno tchopèlo sougnado per dé mouinès, qué lous Onglès èroun véndus dé Tchosténoou, péndén lo guèro dé Cent Ons, per lo pilla. Poréio qué sé livrè éno bèlo botaillo contr’éous éy Ron dé los Molos, pa luèn dès Norçou. Oprès lou possadjé dos pillars, bévurs dé son d’oquélo époquo, lous mouinès dé Mozon venguèroun quèré lo pèïro miroculouso. Ama qu’oquélo pèïro siastio pa bién pésonto, venguèroun embé én tchari éno bouono bouoïro. Lou boutèroun soubré lou tchari embé toutos los précoussions qué poudè pénsa. Quont vouguèroun porti et qué foguèroun tira, dembado oïon odu lurs plu fouors bioous, pouguèroun pa déïmora. Onèroun quèré éno ségoundo et éno trouosièmo bouoïro, ly o los otiolèroun, mè toutos très éy co ly foguèroun pa maï qué lo prumèïro. Ocodounc lous mouïnés estounas  coumprenguèroun qu’oti ly oio ticon dé surnoturel, désotiolèroun et s’én onèroun embé lur tchari et lurs bioous, én paou confudsés. Quont lous Royous dèy lou Rous cousiguèroun diré, coumprénguèroun qu’éno pèïro coumo oco, qu’èro estado potrouno vénérado ton dé tems o Sont’Obielo voulio pa quita lur pérotcho, mountèroun dous omoundaou, embé lours coulossous, foguèroun én foguoutet dé brontchos, dé gaoulos, l’y boutèroun lo pèïro dé Sont’Obielo, et san péno lo dessendéguèroun vès lou Rous voun’t és démpèïs.

…

Oquélo pèïro goris oquéous qu’on dé bourdounoméns dinc los oouréillos, qu’aousoun coumo dé moustchos, d’obeillos, dé ribéyros, qué sabé ièou ?

…

Lous ignourens et lous paourés s’enfioloun embé dés pantos et dés foribolos, mè és pa di qué lous sobéns fastioun djomaï riboto emb’élous.

…

Dédjo s’eston fa dé fulios én doquél caïré vès Sont’Obièlo. Ly on trouba dé pétitos estotuétos dé dièous et dé déessos qu’odouravoun tous Romains et qu’on vendu dé bèous présés os mertchons d’ontiquétas.

…

fados

…

Crésé voulountiès qué lo pèïro potrouno oïo douna soun nou oti vount èro estado ploçado ét vénérado quaou sa démpéïs qu’ouro.

…

Lo Sientso ! éno coumpagno fidèlo ! Hoïo ! Eno monièro dé tchonillo qué faï éno crisolido doun’ té brèïllo toutés lous quars dé sièclés én porpoliou d’éno nouvèlo espèço per omusa quaouquous sobéns, tous grons comorados doquélo coumpagno fidèlo.

Qué l’y gardoun lur fé oquéous qué voudron ; ièou n’en sabé vun qu’onora pa lur fa dé frès !

…

Sobè, Moussu lou Doteur, qu’és dé séntos persounos qué prénoun soubré z’élos, coumo lo pèïro dé Sont’Obielo, toutos los pènos méritados pos aoutrès.

E pèïs, qué co pouo fa qué lou mondotari tchoousi péï paouré moundé per pourta lur prièros én Porodis s’opèlé Sont’ Obielo ou aoutromén ? Oco’s touïdjour lou bouon Dièou qué goris quont oco ly ogrado.

…

Sério bé oriba qué l’ompérer Tcharlemagne oguèssio fa éïversa et bréïsa toutos los pèïros fitchados, los jocaoudos, los plourousos qué l’y o per poys, risquavo pa per oco dé faï perdré lo crédsonço qué lou moundé on touïdjour odu én los pèïros.

…

Oco’s bé douncos per nous aoutrés los véritablos toumbos dé nouostrous onçètrés. Dinc lou poys ovén encaro pa maou d’utissés én pèïro d’oquéous. L’y o pa dé tems qu’én dén oustaou mé moustrèroun touto éno séquèlo d’apios, dé pounsous, dé coutèous, dé rosclétos et dé pétitos seytos én pèïro poulido.

…

D’oquéous oustaous dé los fados disoun qué n’y o vun’ vès Estchamps, dinc lo communo dé Bourèïo. Vou opèloun maï lo baoumo dé Sén Morti, perçoqué d’oprès lous dirés onciens dé Sén Morti dé Volomas oco sério dinc oquélo groto qué sério mouor lur sén potroun.

Vès Sont Ondisou dé Fourtchados mouostroun maï én céméntèri « gaulois » plonta dé plourouses. Nouostré Léch’ous o sos pèïros.

Dé luèn o maï qué d’éno fourmo séloun qu’an lou souogno. Rémarquoun qué, vis déy Gerbiè dé Djoun sémblo o d’én gron tchopel dé fenno, o doquel tchopel dé los veillos qu’opélavoun lou tchopel moutet. O lo pountcho l’y o éno plonéto et vès lou mèy déy serré coumo douos terrassos : vuno éy Lévon et l’aoutro té tou lou Nor et en bouon paou déy Couïdjon. En lo terrasso déy Lévon, l’y o lo ton rémarquablo taoulo déy Diablé. Oco’s éno gron pèïro louzino qué semblo éno taoulo pourtado soubré douos aoutros pèïros beicop plus p titos. O tiquon d’éno pétso dé conou brocado couontro lou serré dé Cuso ou dé lo Reillodou. Maï qué d’én votchéïrou, (ièou per lou prumiè quont èroun drolés) on crésu qué lou diablé d’aoutrés cos l’y vénio fa boumbonso désoubré embé toutés sous diobloutous, surtou lo védièïo dé Sén Djouon.

Ey bouor dé lo terrasso qu’entouro tout lou Nor dey Serré sé trobo lou Ron dé lo Maït. Dé létchos o pic bourdoun én trooucas oloundja voun’t l’an pouo sé soqua qué per én possodou éy Couïdjon. Oco’s éy founs doquel traou, os pèsés dé los letchos qué d’aoutrés cos en vésio lo pouorto dé bournassos qué soun oïaro boutchados per dé pèïros eïbounlados ou qué l’y soun estados djitados pos votchiès.

O lo pountcho dé lo letcho sé trobo lou Ron dé lo Compono. Ço qué lou faï opéla lou Ron dé lo Compono o caouso qué tin’lo coumo éno compono quont l’y picoun’ désoubré. Es esquilibra dé talo monièro soubré dous aoutrés rons qué lo mo d’én éfon dé quinzé ons suffis o lou fa bouléga et o l’y fa réndré én soun’ qué n’émpaouso.

Visto déy couïdjon, oquélo peïrasso o ticon d’oquéous mounumens qué dinc dé poysés opèloun dé dolmens. Lo djouïnèsso qué gardo os posturaous d’olentour omo o lo faïré souna. Maï qué d’éno votchéïrouno l’y o vira soun soou dé rigooudous désoubré.

D’oti éy Ron dÉy MÉïdjour l’y o qué dous passés. Toutos los djénérossiéous dé votchiès et dé votchèïros qu’on gardat én’ Letc’ous couneïssoun lou Ron dÉy MÉïdjour et lo fountéto qué traï o sous pèsès. Oco’s oti qué mondjavoun lou mèïdjour én brousté dé po négré et én mourcel dé picooudou. Pèïs djuavoun o pato, o vistro, o lo tchabro, o lo cayo, éy mouoti, o lo morèlo, lo los quatré métos et qué té sabé ièou quont d’aoutrés djuos.

…

Ah ! Moussu lou Doteur, tchaou léïssa durmi oquéous qué duermoun. Lous mouors et los trèbos vouoloun pa estré déïréndjas, et saboun sé véndja d’oquéous qué soun tro quériéousés ou qué s’otardoun tro oti d’oun’ tchaou pa…

…

Tou lou tour dès Düzounéntchos, maï qué d’én posson, én vénén dé veilla, o vis én lo fouon dé Curo-biasso éno lovondièro qué lavo oti so budjado quaou sa démpèïs quont dé sièclés.

Lous plu déïluras coumo lous aoutrés, dendus o ousat ly ona démonda quaou èro, ni encaro mins l’y proupoousa dé ly odjuda o touorsé sous lénsoous. Es oribat o d’aoutrés dé véïré én efontous bréliodis qué plouravo tou déïnus couïdja soubré lo néou l’hiver, et, l’estiéou, éy pè d’én gron sopotel. Dendu n’aouso s’én oproutcha. Quaou sa ? L’y o bélèou dé toumbos proti ?

D’omés o touto barbo et pa dé tromblaïrés qu’oïon o troversa lous bouossés déy Tchooumélias éy méyton dé lo nuéït, on trouba toutos los fourès éyversados, lous abrès entchobestras lous us soubré lous aoutrés. Oïon qu’o ronda ; lur èro émpoussiblé dé possa dinc lou bouos. Quont èroun portis, lous abrés sé réplontavoun, et oousioun lou lutin embé sos bouoïros, sous tcharis et sos tchodénos qué tchordjavo, qué bouïrédjavo, fosio én brut dé diablé, ou qué risio dinc lous bouos dé lous ovèdré fa ronda.

…

Oco’s pa tou ço qué Lech’ous o dé rémorquablé ! Désempèïs lo pountcho déï Ron déy meïdjour éy Brountché dé Rotchomaouro et lo grondjo dé Düzounentchos ly monquo pa dé pèïros trooutchillados, morquados dé traous rédouns, réndjas d’éno monièro quériéouso. Dé troouqués soun faï éy coumpa, d’aoutrés soun oloundjas ; an dirio lo piado d’én omé. N’y o dous bien faïs coum’oco soubré éno pèïro éy bouos dé Tchoumélias. Vès lous Oulètos soubré Burzet, l’y o lo tcholado d’én èguo én pè oou mins faït én d’én ron. Couontoun qué cos lou pè dé lo miolo dé Son Pièré quont possèt proti. Quaou o fa tout oco ? Lous soouvadgès, lous votchiés én s’omusén ? Bélèou maï lo plèïo, lou djèou et lou souléï ?

…

Si co réprésento d’estièlos, l’Univer y és figura, ton y o !

…

Vouostre omi és djomaï empeïta per esplica ticon ! Mé sous maï qué d’én co démonda per qué et per quaou ton d’oquélos pèïros morquétados soun estados fendudos et bréïsados ou doroutchados os dibolens.

…

Si oquéous traous, oquélos scudos ou cupulos coumo disoun, soun estados faïtos o moundaou éy Lech’ous pos prumiès omés desséndén dos sindjés d’oprè quaouquousus, l’y o dé sièclés et dé sièclés, oquéous porticuliès dévion bé éncaro ovèdré ou mins en pan dé qouéto éy bou dé lur eïtsino et dé cervèlos pa médjéous én plén ioou. Dévion maï estré djentomen bourus. Et diré qu’oquéous méyta d’omés counéïssion los estièlos, qué sobion lur nom, coumo sé perménoun omoundaou soubré nouostros testos, qué sobion faïré dé cartos dé los counstellossiéous qué vuèï lous omés dé siantso lous mèïs évoluas, coumo disoun, saboun pa destchifra et qué déndus dinc lou pays pouo coumpréné ! Oco despasso ! San douté, vès Sont Oulayo soun vuèï en pléno régressiéou, coumo disoun. En tou cas, si èï én bouon counseil o vou douna, Moussu lou Mètro, vénguessiat pa vou counta éyçi én dumintché lou vespré o l’oouberdjo. San qué fuguessio lou dumintché dé lo viouléto, pouïria bé n’empourta vuno oti vount éntendè bé, qué vou coustorio pa bien d’orgen.

…

Encaro vuèï l’y o én mountogno dé pastrés, dé rouliès, oquéous qu’on coustumo dé couré lo nèï, qu’én counsidérén lou çèou vou diron l’ouro qué s’és, éïton sûr coumo émbé éno bouono mouostro.

…

Touïdjour oquélo Sianço et oquél Prougrè ! Sabé pa quaou lous o morida, mè djomaï s’és vi én poréï plu maou ossemblat. Oquéous qu’odmiroun oquélous dous persounadjés pouodoun nous trota d’endoriéïras, dé soouvadjés, dé Podgèls. Eyçi, én mountogno, nous n’én foutén pas maou. Nou aoutrés pensén d’élous ço qué z’éous pénsoun dé nous aoutrés. Quo faï qué sén quités.

…

Es véraï qué nouostrous onciens réglavoun lurs trobaïs soubré lo luno, los estièlos, opélavoun oco los colendros. Tchasqué més, tchasquo festo, tchasqué Sén oïo én prouverbé per guida ço qué dévio faïré.

Ovèt oouzi porla bélèou déy prouverbé dos votchiès dé Mars et d’Obrièou et dé lo Veillo dé Mézén ?

Opélén votchiès dé Mars lous quatré doriès djours et votchiès d’Obrièou lous très prumiès djours. Oquéous set djours on touïdjour morqua et marquoun encaro lou téms qué déou faïré tou lou printéms :

« Lo Vèillo déy Mézén disio : Vaï-t-én Mars, embé toutos tos pétorados. — Qu’éï tchopa mos sét gouados. Pèïs Mars diguet o Obrièou : Baïllo m’én très qué ièou n’èï quatré — Et forén en paou maï lo Veillo batré. [1]»

…

Mirèïo

…

set gouados

…

Bé  poussiblé, Moussu lou Dteur, coumo vou disèt. Counéïssén lo Pousinèïro. Qué dé cos quont èré drolé, moun pèro m’oïo éïveilla en mé creïdén : « Lèvo té, péti, lo Pousinèïro marquo très ouros et mèdjo ; és tems dé lia lous bioous. »

Mè per d’oco, oquélo istouèro m’estoumaquo én bréïsou ; l’y vésé pa clar dinc oquélo boutéillo.

…

Coumo vuéï pardi ! Per bien dé moundé per séména, per coupa lous bouos surtou, rémorquoun vount en és dé lo luno, si és nouvèlo, si és pléno, si faï quortiè. Quaou és oquél qué cultivo qué sa pa qué lo méyta déy tems lo luno rousso tuo los séménaillos, los tchaou séména lou prumiè ou lou secoun djour dé lo luno, djomaï én lo luno veïllo. Lous tortiflés plontas lou sizièmo et lou séitièmo djour dounoron touïdjour én quolita sinoun én noumbré. Oquéous qué lous fon lou doriè djour dé lo luno d’obriéou, vou téné dous Onciens, soun ossuras d’ovèdré éno bouono récolto.

…

Odmétè bé qué lo luno odji soubré l’aïguo dé lo mer. Si o én énfluontso soubré los vagos, perqué n’oourio pas soubré los plontos et soubré lous animaous ?

Quaou sà si n’o p maï soubré quaouquous omès ? L’y o pas dé tems escoutavé d’éfons qué sourtion dé l’escolo. (Suromén oqu’èro pa vouostrous escouliès ; oqu’éro oquéous dé vun dé vouostrous coulègos). Sou fosion entr’éous oquéous djovordous : « Lou Mètro ès lunar coumo én tchi » !. .

Quaou tchompaïro pa l’Ormogna ? L’ovén touïdjour ségut.

…

Per l’ouro nouvèlo oco’s aoutro via.

Nouï ly soumétén quont onén préné lou trin, quont ovén o faïré vès lou coulètou ou lous aoutrés omés d’offaïrés. Sourtis d’oti, nouï n’en soussién coumo dé nouostrous prumiès esclos. Nouostro mouostro quont sén vès nous aoutrés ès o moundàou soubré nouostro testo. Es touïdjour réglado oquélo. Moussus lous députés, pa médzéou Moussu Honourat n’oousorion toutcha los ogulios.

…

Dilus, dimars, dimècré — Djonviè, Foouriè, Obrièou, Ovoust — Poréï qu’oquéous nous vénoun dos Romains ?

…

Sous dé vouostré oviaïré ; oco’s pa crésablé qué lou djour qué ropèlo lo mouor déy boun Diéoou semblé encaro counsocrat o d’éno déesso pa dé lo méïo réputados, et toutés lous més et djours o d’éno bando dé dièous qué lous toutés volion pa quortéïré dé tchi puri. Tout oco té o dé veillos obitudos.

…

Per én co, lo Morianno troubè ticon dé plus éïmablé qué lou pogonismé dos Romains. Ooourio poudu trouba plu botédja si z’élo vou éro estado.

…

En mountogno coumo en Bretagno on touïdjour crésu qué tchascun dos doudjé prumiés djours dé l’on marquo lou tems qué foro pendén lou mès qué ly correspouon.

…

Vès nous aoutrés maï disoun : Onèï, onèït per vuèï.

…

Lous fios dé Sén Djouon sé fon én toutos nouostros mountognos lou vespré, o nuéï toumbonto, lo vézeillo dé lo fèsto. Entré qu’és otchotounit, tchasqué votchiè ou votchèïro otuèbo soun fioc éy caïré dé lur posturaou qu’én vè dé plu louèn.

…

Mè, moussu le Doteur, vou tchaou bé per pa préné lou djovari. Tou lou moundé lou saouto. Ièu l’éï soouta, vou  lou saoutoria si vénia nou véïré. Quaou lou saoutorio pa ? Lous mins lestés droudjoun oquel vespré.

…

Eï oouzi counta qué vès Monistraou soubré lo Louèro séménavoun los cendrès déy fioc dé Sén Djouon dovon lo pouorto dé lurs establés per qué lurs troupèous prégnoun djomaï lou maou dos pès.

…

Pertout on fa, gran Précursour — A l’ounour de bostro néïssanço —

Coum’a prédict nostro Senhour — Lou rodal dé réjouissènço —

…

Qué voulé ? Oco’s éno monièro coum’én aoutro dé célébra l’Esquinosso.

…

Nous aoutrés coutén touïdjou per vin’ lous ioous et los liéouros qué pésoun lous véstis dé sédé. Disoun : dous vins, trés vins d’ioous ; moun coyou pésé ségé vins, dézonoou vins…

…

Hé ! moussu lou Doteur, quaou, én mountogno, o pa ousi porla dés los set fennos dé dé Barboblevo, dé los set gouados dé la veillo dé Mézenc et dos votchiès qué soun set maïs ?

…

En vous escoutén, Moussu lou Doteur, mé semblo pa oousi éntendré nouostré cotéssimo quont nous esplico lou mistèro dé lo Sénto Trinita. Mè, ou bé, o moun oviaïré, lous Druidos éroun o méïta chrétiens, ou bé, Moussu, sè, san vou n’en douta, én paou cousi embé oquélous qu’opèloun lous éréticos.

…

Oribo ton dé cos qué lous éfons on maï d’eymé qué los bèlos persounos.

…

Ah ! Ey Lech’ous, Moussu lou Doteur, quaou vou dirio tou ço qu’an léy sen sen pertiomoun ? Si dévia pa vou mouqua dé ièou, vou countorio qué quont an o prou espia los taoulos et lous rons o souns estounons, toutos oquèlos marquos quériéousos soubré los pèïros, quont an o countempla o soun sàou los Alpas, lo mer et oquélos vinténos dé sucs d’Ouvergno qué ténoun tou lou couïdjon et sembloun o éyton dé fournéous dé l’onfer, dovos qué dé dovola an sé pouo pa empotcha dé quitta soun tchopel ; an o éno gront’éïvedjo dé sé bouta do djinouïs per odoura l’Ortisto qu’o péntura oquel toblèou. Ey mèï d’oquel silénço qué pa n’o moutso brounsis, sémblo quasi qué sé vaï oousi tou d’én co lo vouès Doquel qué porlèt o Mouïso soubré lou Sinaï.

Ocodounc sé coumprén san péno qué lous Onciens estobliguessioun lurs oustaous soubré lousserrés et qué s’y réuniguessioun per célébra lou culté dé lurs dièous. Si an èro pa botédja, an sério ténta dé né faïré eyton !

…

tcholéï

…

tchopel dé Goudet

…

Escusat mé. Ièou m’y boutaré djis : ièou prendrèy éno tchodeyro ; Moussu lou Mètro possoro ey fooutel.

…

Oco vou révé : ovet l’obitudo dé vous escobéla oti dédinc, ièou soouprio pa mé l’y osséta. Possat oti, vou fostia pas couvida.

…

Ah ba ! Moussu, vous prestorey moun lichet è moun tcholéï.

…

Lo fouon oufficièlo ! O moun Dièou ! lo sourço dé lo Louèro dinc én establé, dinc lou botchas dès Louèro ! Dirion bé qué lou plu gron fluvé dé Franço souor dey riéou dé Merdonsou ! Mé diret qué lo mouostroun oti dédinc os touristos ? Lur mouostroun bé d’aouré os touristos !

Tchaou veyré oriba omoundaou oquélos plénos autos, oquéous plés autocars dé Moussus è dé Damos. D’ooucus, si en Podgel lur disio qué lou Gerbiè és dé buré, démondorion o lou tosta. On oousi diré qué lo Louèro prénio so sourço dinc éno fermo d’oquel nou. Vité, vité, von toutés veyré  lo fouon déy pèro Djooudzè.

Lou souortoun dès ellé ; bévoun o pléns veyrés ey bournel dé so fouon, sé lavoun en soun botchas. O bouo lur fa baila dès soous tchoscun, oc’os pa tchar !

Quaouquous sobens on pa voudu oquello fouon per lo sourço dé lo Louèro, coumo lous touristos è lous bodaous : lo soun ona foutré quasi vès lous Prodous o d’éno lègo d’oti, dout és d’oprès éous l’Aïguo Négro, perço qué és bélèou paou ou prou plu londjo, ès devendudo lo Louèro. Vialoveillo l’opèlo Legernaco. Nio vun qué lo foutio oti dessoubré en esplicossiéou sobentasso. Ièou sous pa soben ; aoutromen vou troduirio : lou cros dé Leydjiré !!! Oquel sobent l’y parlo dès Lindjorino, dey Tchostel dey Leydjiré, dé tou : dé Bouonofes, dé Mozon, dé Cépous, dé lo Loouzèïro, djusquo dé quaouqué moussu adjetif Niger qué sério lou payré dé Liger, lo Louèro vès SontOoulayo, Lédge quon oriba vès lou Lac d’Issorlés.

…

Plét-i, Moussu lou Doteur ? ovet di : Nasalisé ?

…

Oquel Moussu Voultairo qué sé figuravo oousi rouïna sous semblablés, pouïria bé lou leyssa dé cousta ; dendus lo djomaï gaïré vonta.

Per ça qu’és dé vouostré Lingerine, m’escusoret, mé per ièou l’y o pa traço oti dedinc de vouostré Liger. Lingérine vé d’enjorino qué vouou diré injustiço, tchicogno. Lo bicoquo qué pouorto oquel nou fuguè préso dinc lo Countras per én codet d’oustaou os despens dos usodjiès qué l’y véguèroun en enjorino et dounèroun oquel nou o d’oquel cayré per sé véndja.

…

endjorino

…

Ça qué vou disé éno counléto ? Mé tout lou moundé eyci, Moussu, vou dirio qu’ey rosou. En oustaou vès los Rustchos, coumuno dos Estables, bosti oprè éno tchicogno dé fomillo, s’opèlo Lindjorino. Trouboret encaro en Lingerino vès lou Biadjé, en aoutré vès Sont Ondioou dé Fourtchados,vouostré Liger és foutré bé loin d’oquéous endreys per lur ovèdré douna lur nou. Quaouqué cop, Moussu, los counlétos dos Podgèous valoun bé los luardos dos sobens, è pouodoun régorda dinc lous eïs lurs souorés, los fillos dé lo Sienço, embé lur mouré enforina è porfuma o lo crèmo dé l’Ocodémie et o l’essenço dé Souorbono !

…

Lous Podjèous on touïjour vis lo sourço dé lo Louèro oti vount ès, ey pra dès lou Sognas, o mey tchomi entré lou Gerbié dé Djou è lou Serré dou Moundièou. Lurs veïs popiès, los trodissièous dé lurs onciens l’on djomaï plossado en d’aoutré cayré.

…

Lous librés pouortoun ço que l’y boutoun. Mè djomaï dendus o vis én djoun ey Gerbiè ; oco l’eyis bé trop eyssut. Lou vespré los aïglos sé l’y odjocoudoun coumo los poulos en l’establé couïdjoun en l’odjocodou.

Lous Gaulois espérèroun pa qué lous Romains venguessioun lous pilla per opéla lurs serrés Jou, Suc, Ranc, Barri, Bonno, Puy, Cham.

…

Bou dé Barro ey nor é lo Borretto ey meydjour dey Lech’ous pouodoun bé tira lur nou dé los letchos qu’éntouroun oquel serré, qué sembloun o dés Barris. Lous onciens opelavoun en barri lurs murs dé défenso, lurs fourtificossiéous. Tou lou moundé sa qué si lous Ooubenassiens soun opélas lous fouïro barri d’Ooubénas oco’s perço qué lou tour dé lurs barris èro maou femourdjas.

…

Leco es un mot celti qué voulié diré péïro perqué vueï li Bretoun disoun encaro lech au lio de péïro…

…

Nouostrous oncètrés fuguèroun urousés qué lurs serrés, lurs bouossés, lurs narços, lurs sognassés é lurs cougnièros lous préservessioun de l’invosioun dos Romains pillars, tuaïrès, voulurs d’éfons, des fennos, cropulos ey doriè pouen.

Qu’asioun pa oresta lous touristos ! Tou lou moundé soouprio encaro vount’és lo sourço de lo Louèro !

…

Vous ey di qué fosio pa touïdjour bouon s’ona perména dé nuéï lou tour dès Diizounentchos. Maï qué d’un on vis en tchoval djiten dé fioc per lo gouordjo et per los noriços qué dovolavo, os quatrés, lou lon dey maouriou, sous ferrés bélidjavoun.

Oco’s pa rti soulet qué trèvo. Lou fermiè dès Diizounentchos vous countoro qu’en cop qué vénio dé lo feyro dès Sont-Cirgué, o tchoval, so fenno doriè ellé, quon fuguèroun ey riéou dey diablé, pa louèn dès Porodis, (poudio estré dé vué o noou ouros dé lo veillado) véguèroun éno clorta, coumo éno grondo lonterno qué dovolavo lou lon dey riéou, pourtado soubré éno via coumo éno tchodèïro qué courio san bru mè vité, vité coumo éno lèbré.

Coumo oribavo dovon éous, oousiguèroun ticon qué fredjissio, lo lonterno viret o gaoutcho per pa lous escleyra, è tou s’onè perdré en lo clapo dé lo Louèro, pa louèn d’oti.

…

O vouost aïsé, Moussu, riset ton qué voudret, vou djeynessiat pa. Mè ey poou qué si eriat esta o lur plaço, oouriat tchia en vouostros brayos.

…

San porla dé vuno dé los plus onciennos fomillos dey poïs, lous Moussus dé Pompelono qu’on lur nou imprima toutés lous Dimintchés dinc lou Cléroun dé l’Ordétcho.

…

Moun Dièou

…

Oh ! oh ! moun omé. Porla bien. A bé vou ! En dirio qu’ovet vis lou lou péta sièï cos dinc éno sounaillo. Dé tous tems lous Podgèous on vescu dé liberta, és én lurs vénos coumo lur son. Mè lou serré qué pouorto oquel nou soubré vouostros cartos, nous aoutrés l’opélén lou Serré dé luberto.

En bouos deïvosta vount resto ré maïs qué dés bourlos, dés rovonéous et dés setchaïssés bouos per estripa los brayos dos possons.

…

Suromén, oco’s oco qu’entendion lous onciens quon opélèroun Ronc d’Obronc, lo cresto dé routchié qué séparo lo volado dé Payrés d’oquello dé lo Soutcho. Sabé pa dé qué lou nou dey potriartcho Abraham vé foutré oti.

En aoutro counléto coumo oquello dey « Suc de la Liberté » ! San moliço per mOussu lou Mètro !

…

Dé moun tems quon lous djovars voulion s’esquilla en moumen, onavoun en d’én djèou ey risquo dé s’esdjovilla, ou bé mountavoun o lo cimo d’éno couosto embé éno léïo. E hardi péti ! lou plu lèou qu’èro ey fous. Mé désempeïs, l’y o enviroun vint ons qué Moussu lou copitèno d’Indy et vun dé sous omis, lou bravé copitèno Echeman qué s’é tuè en oprénén o voula, nou venguèroun moustra coumo l’en pouo s’esquilla soubré lo néou embédouos londjos poussettos, vuno tchaqué pè qu’opèloun eskis. Lo djouïnesso vouolo soubré lo néou o lo déssento, trompassoun los coungèros, escolado lous serrés, en dirio d’oousèous  Lous Podgèous en fuguèroun eyboïs. Désempèïs souortoun quon vouoloun, sé foutoun dé lo burlo. Per sooupré lur récouneyssenço, vou tchoudrio lur ona maou porla dé Moussu d’Indy. Per oco mé venguessiat pa m’onléva mo testo. En cop qu’èro vengu nou veyré embé quaouquous omis, per li fa festo, vet eyci lous vers qu’en troubadour dey poïs li diguè :

…

Bélèou perco qué ès esta trouba vès lo Moschorado en masqué qué sé pouo veïré soubré lo pouorto dé l’oustaou noou qu’o fa Volle, qué fuguè trouba o dous passés d’oti soubré lou bouor dey tchomi ferrat dé Brioude o Viviès. D’oocus disoun qué c’os los testo dé César qué oourio possa proti è oourio douna soun nou o l’oustaou dé Césérié, dé l’aoutré cousta dé lo Loèuro, soubré lou mèmé tchomi.

…

Vouostré sobén, Moussu lou Doteur, faï en foutu masclé doquel Karius per li douna o pépla toutés lous clopassés dey poïs. Oquel bravé omé dévio pa couneyssé lou prouverbe : Toutos los peyros mouloun ey même cayré.

Ou méïs : Ey tchier los peyros, dey tchier los peyros.

…

Ovet possa san vous oresta dovon lo seyto dey sartré entré lo Louèro è l’Ayguo négro, faïto l’y o dé siècles per en Pailhès dit Sartre. Oven odu ton d’aoutros seytos ey poïs ; encaro resto lo seyto dey Tchoumeillas, lo seyto dé Pra souvadjés, lo seyto dey pouon dé lo Louèro.

…

En Bouteyro los fomillos Sartre soun pas raros. Lous Seytos n’en ploou.

Seytaïré, ressaïré vès nous aoutrés sé disoun pey même mestré.

Lous ressayrés embé lur rèsso fén d’escouden, dé pouossés, dé plotèous, von dinc lous bouossés, esquorissoun, marcoun lurs billious embé en courdel trempa en orcono, è lous mouontoun soubré en tchovolé. Peïs, vun dé naou, l’aoutré dé bas, sen fou :

     Ressén, seytén

Des poussétos, d’escoudens.

O lo djournado douçomén,

O prè fa ton qué pouïrén !

Tiro lo resso, fraïré Djouon

Tiro lo tu qué sios lou plu gron.

L’aïguo és bouono, lou vi es meillou

Tiro lo tu bouon coumpognou.

     Ressen, etc.

Lou ressaïré gagno gaïré

Mondjo prou

Trovalio gaïré

Sé faï copou

     Ressen, etc.

Lurs fraïrés lous seytaïrés boutoun lurs billous soubré lou tchari dé los eytos et fon susa l’ayguo o lur plaço.

…

Oquel, sé lou ténio, liou forio bé veyré ! Eyci, en mountogno, pa vun orio voudu bigua lou nou dé soun pèro couontro éno raaobou dé sénatur, couontro én fooutel dé mètro, pa médjeou.

…

O pa lo péno ! Vou n’en voou diré dé testo : Albaric, Antériou, Bertuit, Bessoun, Ceyto, Darbousset, Exbroyat, Fialoun,

Galimard, Gamondès, Habauzit, Haon, Issartel, Lhermet, Martarèche, Perussel, Ribeyre, Soleilhac, Talagrand, Testud, Volle.

Si n’én trouba pa prou, lou régistré és boda ?

…

Ey oousi counta qué péndén lo Révoulussioun dé 1793 én paouré prêtré, mè deybrouillar coumo toutés lous curas dé mountogno, qué s’opélavo d’oquel nou, Esbroya, èro esta prés è ména dovon oquel qu’opélavoun lou Directeur dey distri. Coumo l’éntéroudjavoun soubré sos opignious, sou li foguè : Ièou sous bouon républicain, moun nou Esbroya vous ou di, oco’s pas én escaïné. Sous to bé qué vou Sans culottes !

Poreï qué lou motchèroun !

…

Oquel qu’ey couneïssu èro mairo d’en péti poïs. En rouoyaoumé ?

…

Toutés oquélous qu’ey couneyssu èroun dé royoou.

…

Oco’s pa ton sûr qu’oco, Moussu lou Mètro ! Los idèïos et lous intérès tchondjoun ton. Oco s’és vis, oco sé véïro. E peïs, coumo sé di, n’y o ton qué ventoun o l’aouro qué bouffo.

…

Toutés oquélous nous, Moussu lou Mètro, soun bé vèïs. Vou voou diré en istouèro qué m’ovio counta feu mo gran. D’aoutrés cos,l’y oïo éno fado qu’onavo rououba en d’en oustaou toutés lous fattous dos éfons (dos solodos, dision los fados). Lur leïssavo pas éno fatto, pas én pettas. Per lo préné, usèroun dé ruso. Boutèroun ey saou dé lo pouorto en poréï d’esclos, plés dé totchos. Lo fado oribè son sé mesfisa, ly soqué sous pèsés dédinc. Déy cop séguè clovélado. Plu mouyen dé sourti sous pès è dé s’en ona. Per sé tira d’ofayrés, tchoguè faïré éno patcho è dés prouméssos. « Per ça qu’ès d’estré ritchés, sou lur foguè, durmet tronquilés, djomaïs vou séret. Mè poudet counta qué daros en laï monquoret plu dé fottous per vouostrous éfontous pa maïs qué d’éfontous per vouostrous fottous. »

…

Es véraï qué dinc lo Loouzèro dey cousta de Moruédjés, lo Conourgo, vou diron : « A bénért biouré en beyré dé bi abé n’aoutrés » per vous envita o béouré en veyré dé vi.

En bioou s’opèlo en biou è en véousé en biousé ; ça qué foï diré os Podgèous qu’en Loouzèro l’y o pa éno gron diférenço entré en véousé è en bioou. Mais dey biaïs qué sén soubré lou tchopitré dos mestiés, vou porlorey dos peyrouliès.

Lou mestiè dé peyroulié, én dé poïsés ès lou maï volen mestié qu’en omé pouostio préné. En bouon peyrouliè coumo sé di, ès Djouon dé tou mestiè. Faï è pétasso lous peyroous è los peyrolos, los gerlos, los feyssellos è lous ferras, estamo los oulos, lous quéouros, lous culiès è los fourtchettos, pétasso djusquo lous crémaïs, lous pououtous, lous oraïrés, toutos los féromentos doun nou servén.

…

Oco’s pa quaouqué siastio qué vuéï pouïrio n’en fa eyton ! Per rompli en peyroou dé djombous è dé bocou, ey près qué soun, n’en tchououdrio dé pistolos. To bé maï qué d’en djouïné quon sé morido oseymo eyton lo lédjétimo dé so moi qué soun mouré. Lou prouverbé di : « Vaou maï diré : Laïdo qué boutoren, qué Djento qué foren ? »

…

Paouré peyroou ! Petcheïras ! Couontoun bé qu’ey Velay è én Ouvergni té resto éncaro ticon dé to glouèro d’aoutrés cos. Mais én nouostré poïs, vaï, té vésés bé dous oma très cos ! Coumo pouodés té récouneyssé ? Quaou dirio qu’as vis lous omés sé bouta d’odjinouïs dovon tu ? Es véraï qué toutés lurs viéourés possavoun per to lardjo ponso ! Mais, faï pa ré, per té mounta portiomoun o toutcho lou Souléï, lou bouon Dièou dé nouostrous péros, l’y o én paou dé tchomi. Es qué ourios pa dououpu oquel hounou o tos couostos touïdjour poulidos, vount lous omés véguèroun bélèou pey prumié co l’eymadjo dé lur dièou ? Lous Podgèous déourion bien fa coumo lurs vésis, Veïllioguessés, roscla, fréta è escleyra én paou maïs toutés tous frayrés qué runloun encaro dinc lur poïs. To glouéro es bien tricoulado doriè lous serres, oco sé pouo diré. Lo poouruégno rédourdjo dinc to gouordjo so veysello et sos peïllios. Los sirventos té bouroun lou ventré embé dé lonteyrous, dé tchoulès, dé tortiflés è dé corotos  Touto lo cousino dos moussus dé lo sout és bouono per tu. Dé to glouèro, en nouostrés poïs, n’en resto qu’en trououcas o lo pountcho d’en serré qu’opèloun lou Ron dey peyroou, è qué toutés lous pastrés saboun, omoundaou vès Tchououmièno, o lo criquo qué coumondo lo combo dé Bornas. Quon o plodu én paou, an pouïrio l’y fa so touolèto d’os pès o lo testo. D’ooucus disoun qu’oquel budjaou o du servi o los fados è o los fatchineyros per lur trofic embé lou diablé.

…

Es vèy lou prouverbé qué di : Djonviè omasso los soutchos, Fououriè los crémo toutos.

…

Foriat encaro én bouon co Moussu lou Mètro, oco’s vuno dé los meillous monièros per fa couneyssenço embé Gropiné, embé lou Cremod coumo l’opèloun ey Fourès. « Var dé Dji lou Crémod », sobet bé : Rivo dé Djier, vount o caouso dey fun dey tchorbou tout és négré coumo lou diablé.

…

Oma sos bonnos.

…

Vilèn Belzebuth qu’as dé bonnos, qu’as dé bonnos

Vilèn Belzebuth qu’as dé bonnos én toun suc !

…

Ièou creyrio plu lèou qué lous Romains qu’oïon pilla touto lo terro è qué sé fosion pa scrupulé d’empougna pertou ça qué maï volio,  prenguèroun dinc lou lengadjé dos Gauloisés tou ça qué poudio embéli lou lur.

…

Vouostrous sobens nous couontoun qué tou lou moundé sé boutè o porla endjorgouo loti, entro qué lous romains fuguèroun mestrés dey poïs.

Si Moussu lou Mètro poudio bouta en paou d’oli en mo lonterno soubré oco ?

…

Ho, ho ! Toutaro vouostré Moussu Voltaire nous otoulavo ey botchas dos coïous, è vet eyci qué Moussu lou Douoïen nous mounto dén co ey rén dos négrotous ! Gognien dé golous. Couradjé !

…

L’autorité ? Diantré ! Sabré dé bouos ! Lous Romains mondavoun lurs soudars ey paouré moundé, rooubavoun lurs éfons per rompli lurs éscolos ?

Et iéou qué crésio qué qu’ero lo Républico vuno é indivisiblo qu’oïo eyventa l’escolo oubligotouéro è grotuito, é démo, bélèou, unico !

Encaro en brévè qu’oouro rououba os Romains !

…

Disèt ! Moussu lou Mètro. Vou semblo pa qu’oquéous Romains dévion estré ton plu fis qué vous aoutrés ? En djis dé tens oprenguèroun lur lengadjé o tou lou poïs ! Vount ès trocoula lou Prougrès ? Porlén touïdjour potouès. To bé qué d’én bou dé lo terro ol’aoutré nous couneyssén  è sobén d’oun sén, rien qu’én nous oousén. Et dempéïs maï d’én sièclé è dimey, dinc lou mindré villadjé l’y o vun vou dous mètros, dé librés è dé librés, dé gozettos, lou fonografo, lo T. S. F., coumo disèt…

Eroun fis oquéous Romains !

…

Qu’on es urous dé paré sooupré ! An o pa vergougno ! Moussu vé dé nous opréné qué nouostros grans oourion fa lou mestiè dé fillos o soudar ! Ah ! nou ! Los Podgellos doquel tens oourion fouïtta toutés lurs mètros dé loti… Mais dé poutous ?… Ey tolou dé lurs esclos.

…

De loti pouli coumo oquel, tou lou moundé n’én sa. L’y o quaouqué tens onèré counsulta én noutari per dé boulos. Mé foguè veyré én atto vount és questiou dé lo tonura, dé bordara dé Bernard, dé très journals dé corrados ; én countra dé moriadjé dé moun oriér gran, vount és questiou d’onouillas, dé flossados : dé frons potouès !

…

Si cos’o l’ignourenço qué dévén dé couneyssé coumo porlavoun nouostrous onciens, nouostré Moussu lou Cura, ey lio dé tchonta en soun ufice dey Saté Sont : O felix Culpa, forio to bé dé diré : O felix Ignorantia.

…

 

Pa ton vey qu’oco, lou bouon Monseignour Couosto ovesque dé Mendés én Louzéro, l’y o gaïré maIs dé cinquont’ons, boutavo dé possagés en potouès én sous mondomen dé Corèmo.

…

aouro

…

Quaou vou faï eymoudo to moti, crognet pa l’aouro frestcho

…

L’aouro, Moussu lou Doteur, és pa touïdjour éno biso fresquetto ; quaouqué co, quon sé met o bouffa, nous o lèou odu lo néoulo et lou mouvès téns. En quaouquos ménutos lous serrés soun ocotas per los bouros ; en dirio qué lo nueï oribo, qué s’otchotounis, lous eylioussés, lous trounédés et lo plèïo soun pa louen. Lous Establés n’en saboun ticon quon Olombré prén soun tchopel.

…

Es soulido !

…

Qué diriat, Moussu, s’y ey fédjé dé l’uver érat esta énsora én mountogno per én djour dé burlo ? Quon an dirio qué toutos los aouros bouffoun ey co. Lo néou coumenço per toumba o flos, peïs sé faï fino, oco’s lo ciro, lo cisampo tardo pa o sé métré dé bou, è bien lèou oco fiéoulo, oco miaoulo, oco hinno, oco faï en bru eygloïous. Lo burlo soulèvo lo néou dé terro, fournèlo, mouonto jusquo din los bourros, voulo et sé saquo pertou, ovuglo ; an l’y vé ré maï. Moler o doquéous qué soun dé fouoro ! Touornoun pas touïdjour toutés vés éous. Los cougnièïros n’on ocota dé bravés. Oquélos torriblos cougnièïros qu’énsaroun, d’ons qué l’y o, lous Podgèous dinc lurs oustaous péndén dé mésés. Quan lou téns s’espasso lou poïs sémblo o d’éno mer ocotado dé vagos fidjados pey djèou.

Lous rious è lous dourounassés soun coumblas. Si oti dessoubré vé o toumba en paou dé lobar è qué djalé dé suito oprès, lo néou pouorto lous omés ama quaouqué co los ègos. Lous mountognars on tourna lou pè libré è pouodoun vouïodja son crogni dé s’émpousa én los pousorontchos ni dé s’empeyta én los cougnièïros ; lur routo es touto plono o perto dé visto è séménado dé diomons qu’esporpillounèdjoun ey souleï. Oco’s tourna lo liberta.

…

Gron cournayré qué sous ! Vou faou bien mos escusos. Mé sémblavo qu’èré ey mey dé lo burlo. Si sobia çò que tchaou broma per sé faïré oousi !

…

Oco’s, ma fé, véraï !

Lous omés dey Nor éntendoun ticon o d’oco. Lous Romains sé ley onoroun ins frota qué dinc lou meydjour.

Oquéous Moussus, embé lurs sondolettos, crognion los eygognos, los néoulos ; oïon poou dé préné lou djovari, d’otropa éno morfondeyro ; onéroun moï resta dé bos, ey poïs dey souleï.

…

lou bioou

…

Quon vouostrous sobéns nou mouostroun lou payré è lo mayré d’én mou, fon qué boda lur ditiounari loti. Si l’y troboun lo mindro via qué semblé ton si pè lou mou counsidéra, on lèou orèndja l’ofaïré. Vèt oti lo sourço !

Mé sémblo qué perdrion pa touïdjour lur téns én counsultén én paou lou potouès.

…

Et lou tchivaou, coumo disoun vès Mézilha, lou tchovar vès lo Tchan, coumo forèt brélia oco ?

…

tchabro

…

èguo

…

Lou péti dé l’èguo s’opèlo lou pouli. Dinc dés poïsés disoun én pouri.

…

Couneïssè pa bien lous Podgèous, Moussu. Eylèvoun dé poulis, maï per glouèro d’obouor. Dé païré én fis omén o ona nou perména o tchoval. Oco’s en plosé per nous aoutrés d’escompa éno djento poulino, éno covalo qué lambré, qué pouostio goza lo néou, los ribeyros è sourti dé los cougnèïros. Eno moouvèso mounturo, én pétas, per nous aoutrés oco’s pa maïs qu’én asé ! Lous Podgèous omoun pa maïlous asés én lurs establés qué vou lous omoriat ossétas soubré lous bons dé vouostr’escolo. Nouostros covalos nous siervoun per ona veïré nouostrous omis, vouyodja, coumerça, è médjéous os djouïnés per ona fermoilla. Maï qué d’éno fillouno n’o près lou mouré roudjé én vésén éno poulino estotchado pey tchobestré én lo codaoulo dé lo pouorto dé l’oustaou dé soun payré. Qué disé ? En oousén lou tro, l’hinné dé lo covalo dé soun djouïné.

L’y o cinquant’ons, Moussu lou Mètro, oouriat vis én mountogno dé moriadjés vountè l’y oïo éno quoronténo d’èguos. Tchasqué covoliè oïo so covolièro doriè z’élé, ossétado én croupo soubré lo tchobraco. Lurs covalos èroun lovados, pouthinados, corneïssados, flouquétados, oobourlliavoun ey souleï. Oqu’èro dé noços, oco ! Oco oïo én aoutré ponotcho qué lous moriadjés dé vuèï vount an té véy dé fillétos émbé dé coutillous qué lur ocatoun pa médjéous lous faotchous, qué t’on lou crouzoulet plouma coumo los ognellos d’éno porédjado oprès lo tounto dé Sén Djouon.

Oti maï lou Prougrè o bé fa l’abré dreït. Nouostros grans mountavoun o tchoval coumo lous omés per ona o los feyros, én vouyadjé, én pélérinadjé éy Pèy, o lo Louvé. Vès Sont Morti, vès Sont Ogrèvé, èroun ocoustumas o véïré possa los Podjellos dé Sont Oulayo o tchoval qu’onavoun o lo Louvé émbé lurs éfons, qué djouïnos sobion covolédja los èguos. Tou lou moundé, Cotoulicos è Proutestants, los soluavoun ey possadjé coumo si èroun estados dé reynos.

…

Lous monestchaous, coumo sé di, batoun lou ferré quont és tchaou.

Nous countoret lèou l’istouèro dey nou deu tchi, oquel omi dé l’omé, ton fi qué l’y monquo qué lou porla ? Faï los réviros pos pastrés, lur odjuèdo o odroya, sougna lou pargué ; coursso los lèbrés è touto lo souvodjino pos tchossayrés, è gardo lous oustaous lou djour oma lo nueït.

…

Ly o maï dé très vins ons que mé pourtèroun botédja en lo lièïso ; mé souventé d’én mèdjé sièclé, mais djomaï dé lo vido ey ousi opéla én tchi én viautré, po maïs én tchi dé gardo, én toutchodou, qué lous tchis dé tchasso qué servion os Onciens per troca lous songliès, lous cerfs, lous lous è los aoutros bestios soouvadjos. Oqueï mou, supéndén, mé faï pénsa qué disén : Oquel onimaou sé vioutcho, quan lou vésén qué sé runlo o terro.

…

Dé qué oco voou diré, sé vous plè ?

…

Oquéous Burgondos, Moussu, mé lous figuré plus diablés qué lous Botchos ; dévion véni maï dé per qu’omoun.

En omé èro pa gaïré per éous. out dé mèmo sabé pa si sérion onas bien vité per émpousa lurs louès os Podjèous. Djomaïs los bondos dé pillars sé soun gaïré véndudos fréta én nouostré poïs.

…

fédos

…

caïous

…

embé

…

N’és touïdjour dé mèmo. Per én Podjel ça qu’és di és di. Quont o piqua dé lo mo, lo patcho és faïto, lo proumesso és djurado : djomaïs lou foriat deydiré, pouïria l’escourdja ; Onet pas n’én douta.

…

Bélèou bé, Moussu lou Doteur.

Mais quaou sa si sé dandina sé digna én morchén ès pa espéli én lo mèmo nisado qué ona ? E qué pénsa dé forondolo si for én léngadjé dos Celtos vouoou diré lun ? Eno martcho os fonaous ? Oco faï counsidéra.

…

Oti én soulas qué forio plosi o vouostré omi Moussu lou Doteur Bouondoui, si vous oousio ! Dé tous tén, sou di oquel Moussu, lous omés on counsidéra los estiolos. Lousreys Madjos è lous pastrés qué gordavoun o Bethléem oourion pa vis, lous us l’Estiolo è lous aoutrés lous Andjés qué lur onounçavoun lo neyssenço dey bouon Dièou si qu’èro pa esta lur coustumo d’espia ça qué sé possavo ey çèou soubré lurs testos.

…

Mès qué sous descendéns iou passoun pa per sé bouta d’ogrotipaoudos.

…

 

L’y pénsa pa ! Moussu lou Mètro ! Voudriat faïré tégni lou lun o d’én paouré poyson. Oco sério plu lèou o vous ! Sobèt bé qué lous Podjèous s’eymaïoun dé lo grommèro coumo dé lurs prumiès esclos. Démpèïs qué possèré lo Sénto Crous, n’ey gaïré pénsa os a-e-i-o-u qué quant lous aousé tchonta per moun vési én d’éno tchonsou qu’eyci tou lou moundé sa.

…

Quant lou bouyè vaï lovoura

…

Tro, tro sobéns, Moussu lou Doteur, toutés oquéous mètros per éno paouro testo coumo lo mièou. Ténèt ! Quant ovèt féni dé porla mé sémblo qué véné d’oousi éno musiquo dé cén tombours. Mos ooureillos m’én couornoun. Ça qué disèt, oco mé sémblo én bouticadjédé lettros, dé mous, éno mesclo dé tou, coumo los saboun faïré lous drouguistos è lous vétérinèros.

Lous mous dé nouostré longadjé on possa per ton dé gouordjos è dé courniolos, soun esta estroupias, tchondjas ton dé cos, qué per lous récouneyssé, tchooudrio estré én paou plus fi qué ièou. Per fa co, mé tchooudrio dovos ona vès lou Pey mé faïre réfa én lo peyro dé l’Oli, oti voun mondoun toutés lous nècis dey poys.

Quaou sa si sério plus ovonça ?

Lou counfrèro dé Moussu qué m’opprénguè lo sillobèlo nous countavo én istouèro dé lo tour dé Bobel !

…

Oïohaï. Moussu lou Doteur, vous onat faïré diré qu’ovèt perdu l’eymé, qué l’ey ovèt tricoula, qué sèt en paou foulas.

…

E bé, Moussu lou Doteur, si èro pas lou respé qué vous dévè, vous dirio qué sèt boun biquo per ousa diré ço qué disèt o lo barbo dé toutés lous bounés corras dey moundé, è dé lur creyda : « Vénèt, mé forèt pa bourra ! »

Tchaou qué s’estiat brélia en Bretagno.

…

Vèt oquel bravé omé… En troversén éno choreyre fouté én co dé testo o d’én tram è l’eyversè. Tronquilomén ocompé soun chopel è so pipo, grotè én paou soun suchèt è chompeyrè soun tchomi.

…

Coumo fon lous Overgnasses.

…

Disoun : Oquello fouon raïo coumo lou bra. L’yo lou Raï Py vès los Pérèyros è lou Soou dey Raï o Sont Mélani.

…

Oïo bélèou én paou rosou. Lous Podjèous, coumo vou direy oco, on souvén l’er dé djopa o lo fi dos mous. Vous ovèt rémorqua ? Omoundaou, peyrooun. Oquello obituto déou estré oncièno.

…

Ovén ton dé mous voun dison : u. Si quaouqu s’énduèr doriè éno muraillo risquo bé d’estré mourdu per én serpén. Péndu, véndu, eybluda, eyssubla, cura, burré, utissès, fun, lun, coustumo, ubac, suc, rustcho, suze, rooumpu, fusé, etc.

…

Oquello doumisello si èro esta plus sobénto oourio poudu l’y réplica : Quen disé U parlé goloués. Nous aoustrès ovén ton dé tchondjoméns dé lettros qué lous ignouréns coumo ièou saboun pa esplica.

Eyci disén : Foy lou frey : aus Establés disoun Fay lou frey. En beïco dé moue qué vès sont Oulaïo sè di O, ey Biadjé disoun A : Eno morgorido, éno margarido, éno bolasto, éno balasto. Disén maï léca per lipa.

…

Per ça qu’és dey E, ovén ou mins cin monièros dé lou prounounça. Ovén én E qué sé di dey foun dé lo gouordjo. En dirio qué lous tchis quont on tro tchaou nous estchornissoun.

…

burre

…

cigoletto, drouletto, ouletto, podeletto, tchobretto

…

Vès nous aoustrés disén bien, bien raromént lou LO dovon ça qu’opélat én posséssif. Qaouqué co supéndén, bélèou per oponda lo règlo, én aou diré : lo mièou fenno ès ton maïs ritcho qué lo sièou. Lo sièou bouaïré oguè lèou ogrouma oquello dé soun vèsi.

L’y o maïs éno bourèïo qué di :

Lo vouolé lo mièou moi

Lo vouolé o ma l’ourey

Soun payré mé lo douno

So mayré éncaro may.

Boutén lou LO dovon lous nous dé los persounos : lou Pièré, lo Morio.

A Le faï EY ; de le DEY è DÉ dovon lous mou qué visount én moulou dé vias.

…

Mais, Moussu lou Doteur, coumo faïré per émpotcha l’usadjé dé tchondja lous mous è lo monièro dé porla ?

Si voulèt faïré lou gardo tchompestré per gorda lou ditiounari dé toutés lous mous qué vous ogradoun, oco’s ièou qué vous ou disé :

Otchota, Moussu, én oï bottos novos !

…

én oï  bottos ?

…

Ehio ! Moussu lou Doteur ! disén én oï bottos, én oï gans, én oï bioous, én oï lunettos, én oï brayos, è si lou mou o lo testo couïfado per éno vouïello ocodoun os romplaço oï, è sé di : otchotoun én os esclos. Ey Biadjé disoun aï per oï : én aï bioous, én aï ou én as lunettos.

…

Vet lous nous dé nouostros villadjés è dé nouostros villos : Mossas, Issas, Issonlas, Pronlas, Lussas, Aubenas, Privas.

Ovén maïs Daüs, Patus, Tchertchomus.

…

disoun, fasoun

…

Mais coumo respoundré o d’oquéous Moussus soubré tou ço qué mé démondoun ? Seray eyton perdu quon porlorey qué quon mé teysorey.

…

Ah ! Moussu lou Doteur, vou ey pa fa esprè, vous ossuré. Lou diablé sé touorsio lou couoï si djomaï ey ousi porla dey payré ni dé lo mayré d’oquel omé d’oti — lo mayré obé oquel omé, coumo disoun vés lou Freycenet.

E pèïs dé douos vuno. Per ça qués dos librés dé Moussu lou Mètro, saqué pa oti moun nas, ly lous laïssé per tua soun téns. Oco’s éno bésougno tro croustillouso per qué vasio m’émborgogna dinc toutos los tchicognos è djovorinos qué lous sobéns sé fon lous us os aoustrés pey biaïs dé faïré ocourda lou singuliè è lou pluriè, lou futur émbé lou possa. Oco mé réndrio molaouté. Vous ou disé, crésiat pa qu’onorèy m’escourgnola per vous rosouna soubré oquellos bobiolos. Si s’odji soulomén qué dé trouba d’oquellos tournuros potouèsos qu’ogrodavoun ton o mouostrous onciens, coumo oquest on faï én uver d’éno pèço, qué mé sénté d’aïsé è qué sous dé lésé, voou eyssoya dé fa l’omé.

…

lo mayré obé oquel omé

…

faïré ocourda

…

bouta eyssudja soun bla

…

dé douos vuno

…

faï én uver d’éno pèço

…

Oco’s éno bouono bésougno, oti l’omé qué soun

…

m’emborgogna

…

Oquel omé d’oti

…

mé sénté daïsé, sous dé lésé

…

En edjorgouot, Moussu lou Mètro, én léngadgé qué lo Sainto Vierdjo porlè per soulossa émbé lous postrous dé lo Soletto o lo pétito Bernodetto o Lourdo.

…

Lous Ormognas, oco’s pa ça qué monquo ey poïs. Oven l’Ormogna déy pèro Menfouté qué faï espéta tou lou moundé dé riré ; l’Ormogna vivarois dé Moussu Forot, vount en trobo én breysou dé tou ça què s’escriou, dé tou ça qué sé tchonta ou sé fricoto o l’obri des nouostrous tubers

Per ça qués dé nouostré potouès, vèt eyci moun Credo.

Nouostré potouès o poussa coumo lous gorçous én mountogno, libromén è sans mètros per véni l’y bouffa dinc los ooureillos lus règlos o faïré véni simplé.

Lous Podjèous on pa bésoun dé librés per opréné o porla. Vou oprénoun én tétén, soubré lous djinous dé lurs mayrés én mou oprè l’aoutré.

Et ça qu’opélat lo Syntaxo lur couosto pa maï qué d’ovola én aïgo bellido ou éno pougnado dé chostognos. Lou payré é lo mayré de nouostré potouès s’éguèroun… perça qué lou tcholio bé. Eï djomai oousi diré qué per sooupré coumo dévion porla, oguession ogu bésoun d’én pordjémi timbra per én Ministre ou quaouqu’aoutré sobéntas dé l’Ocodémie ! Et én pouo diré qué foron bé maïs dé pétio, san qu’onoun lous faïré enrégistra vés Moussu lou Mairo !

Nouostré potouès és ton vèy, è quaou sa quon viouro éncaro én tchongén émbé lou téns én paou per coumo tou ço qué viéou.

Onessiat pa mounta ey clutchiè per souna sous clars, vou ley morfoundriat perçoqué sounoron lous vouostrés quellé séro éncaro plé dé vido.

Dinc lou poïs, lous mètros, lous gardos fourestiès, lous fateurs, lous djondarmos, toutés émplouias boroguinoun lou francès ; mais lous Podjèous countignoun o porla coumo lurs mayrés lur ouon oprés.

…

Vou lodiat pa, Moussu lou Doteur. Couneïssé toutos los drayos, ey escompa los peyros ton dés cos qué sabé voun soun ; é peïs lo luno vaï léva ; dedjo faï luzerno ! Ey régrè dè vous quitta, Moussu lou mètro ! Et ey plosi dé vous réveyré, Moussu lou Doteur !

…

Odioussa Moussu, poudet bé vou n’ona

Embé los berdjeïros l’y o pa ré o gogna.

Jean de la Laurencie

Survivances celtiques & préceltiques | 1931

LO PAGÈL DÈS SANTA AULÀLIA

…

Vèrs Sant Aulàlia chascun fai ben sa bòna mòrt sans l’ajuda dei medecin. Dison que chau ònorar son medecin è lo paiar, amà vo fasem ; mè nos sonhem tot de mèma de pas tròp lur faire gastar de pneus per nòstre service.

…

Pagèl de la poncha das pièus a la poncha das artelhs.

…

Quand los Ròmèns passèron

…

Pagèl rabanèl — manja la raba, fai-te bèl !

…

Quand la raba se purrís — lo Pagèl se demenís.

…

Raiòu pica pairòu — estacha l’èga, mòrd-l’ei cuòu.

…

Los Pagèls van a pas comptats, corron que coma lurs buòus, chau pas se preissar emb ellos.

…

­— A ! a ! aicí Rosset, vène, vène. Tu aicí, Moret, a, a, vène, vène. Ò ! la ! Vira, aicí donc, Cairona. A ! tu, Fromenta, vira, a a a, aquí !

…

— A ! bien lo bònjorn, Monsur lo Docteur, ne’n soetatz ? une preseta ?

• Embe plaser. Gramacís !

…

— Si ne’n desiraiatz una, Monsur ? Dison que aquò esclaira tosjorn las idèas.

…

A ! Dieu vos beníssia !

Me sembla, Monsur lo Docteur, que li a bien de temps que vos avem pas vist vèrs Santa Aulàlia. Sans dobte dempuèis los esquís ? Avètz pas agut esmai, o aquò’s lo temps que vos a mancat per venir vèrs nosautres solaçar un pauc mai, embe vòstros amics de la montanha ? E puèis, a perpaus, aquela colleccion de vuèlhas chançons que fasiatz per Monsur Vinçant Dindy es pas encara fenida ? Deu tot de mèma començar a s’alonjar. Comprenètz que vuèi es pas comòde de far chantar un Pagèl. Eitant valdriá far chantar un buòu ! A part quauquos vuèlhs, coma vegueratz, que sabon un pauc los tons de Dumont e de Lulli, è quauquas chançons que se chantavon de lur temps, pas un joine o quasi gis, vouguèron badar lo bèc. La joinessa, aquò chanta plus, aquò vos sap plus un solet provèrbe. Ne’n sauprián vun, aurián vergonha de lo dire de paur de far rire. La joinessa, aquò vòu parlar rien que francès. An quasi rason. Aiara an montat de machinas que vos parlon, que vos chanton, am diriá de diables. Dison que de Santa Aulàlia auson chantar las comediènas de París. Si aumins aquò arrestava la joinessa de córrer, de se n’anar dei país ! Aquò’s lo contrari. Assuron ben qu’aquò’s janti, aquei fònògrafa, aqueus naut-parleurs. Ieu los ai gaire escotats ; aquelas voès d’amas damnadas m’escòrjon las aurelhas. Quand vengueratz, me sembla, aiam pas encara tot aquò. Vos o chau venir veire.

Venètz, nos faretz plaser. Tastaretz nòstre vin : aqueste an es famès. Avem de saussisson a la travada, de bòn fromatge ei chabanhau. Las mainatgèiras an pas desaprés de far de bòn cafè, parfumat. A ! decidatz-vos, farem una partida de barja !

…

Aquò’s bien dit, Monsur lo Docteur, mè amà li aia bien de chanjaments vèrs nosautres, coma pertot, los Pagèus an pas encara eibludat que l’ospitalitat se deu a totes los estrangièrs. Aquò’s naturèl vèrs nosautres, aprenem aquò en tetent. Nòstras mèras se sònhon que las manteniem totas, nòstras bònas costumas. Totes sabem que lo petit Pradèllas es ei fons dei lac d’Issarlès per çò que una femna aiá refusat un brostet de pan a d’un paure.

Tot vacheiron o vacheirona, en juent a la marèla, vos chantariá la complenta de Lasara embe lo riche avare :

Las breisas de vòstras taulas me farián bien plaser

— Las breisas de mas taulas, las done a mos chins.

Mos chins m’arrapon de lèbres, los paures me fan pas ren.

Vos o tòrne dire, Monsur lo Docteur, vos chaudrà revenir nos veire. Avem bien lo temps de barjacar embe vos. Nòstros trabalhs los plus preissats son achabats, los òrts son virats, semenats e plantats, los lichets estremats, los prats pradeirats, los champs ensemençats. Las conhèiras son fondudas ; a lur plaça posson las castèlas, los patelons, las violetas e las braias de cocut. Am diriá pas que, li a un mes, totes nòstros prats èron acaptats de neu. Las cocudes, las chaucidas son deja nautas, e sos las alas, l’èrba e la mossa verda dònon esveja de far la mèidia.

…

Trobatz qu’es janti nòstre domaine, Monsur, n’i a mai que son de vòstre avís, e que m’o an dit. Es bien verai que « chasque aucèl tròba son nis bèl », e que sos gaire sortit, qu’ai pas bien vist de país : aitanben, ai gis vist de caires que m’agradèssion mai que mon pauc de ben. Avem per ensí dire tot aquò que pòt rendre un caire agreable : — l’ombra, l’abric, l’aisança, lo bòsc, de bèus prats bien aulats, de champs que rendon tant qu’am vòu, d’aiga a volontat e un regard supèrbe. Per l’abricar dei Nòrd, totes aqueus sèrres : Sepon, Seponet, Montfòi, la Lausèira, Taupernàs, se donon la man, tot en fasent la cort a lur rei Mesenc, lo plus naut de totes. Am es pas tròp, non plus, gauchar pas vesins, que son loènts, pro e pas tròp.

…

Aquò’s pas d’ièr, Monsur lo Docteur, que mangem la sopa de rabas ei saïn. Aquò d’aquí, un talh de jambon, una passiada, una sarrada, un pauc de miramanda o un picaudon, dos veires de vin, aquò vos fai un òme tot nòu quand arriba de voiatge o qu’a bien travalhat.

E nòstras saussissas ? Vendretz las tastar ?

…

« Aquò vai coma lo rispan ei bacon »

…

Vèrs nosautres dison plus lèu de lard que de bacon ; mè lo coneissem sos aquel nom tot de mèma, quand chanton la maiada

…

Lo mes de Mai es arribat,

A vòstra pòrta s’es pausat,

Botatz la man as saussissons,

Que chasque man ne’n pòrte dos.

Botatz la man ei baconàs,

A chasque man un bòn flocàs.

Quand aiam chantat un pauc, ausián lo monde que se levavon, las fenèstras se badavon, am ausiá chuchotar per las joinessas de l’ostau : « Escotatz, quau son aqueus ? Atendètz, los veirem, quand vendràn quèrre los uòus. Fastiatz pas de brut ».

Chantàvom un autre coplet :

Garatz lo banc dei mèi dei sòu,

Que vos fariá cassar los uòus.

Tot d’un còp una fenèstra de bas o la pòrta se badava e ei mèi de la nuèit, negra coma la peja, ausiam :

« Aquelle que pòrta lo panièr que vénia aicí ». Am lai anava en s’escondent la tèsta per pas èstre coneissut. Nos donavon d’uòus per far l’omeleta ; de còps, de sòus, un veire de vin e un grand flocàs de lard per fricassar los uòus. Aquòdonc partián en chantent :

Adussiatz e gramacís ! o ben : Qué toutés les fleurs — sont en leur valeur — Voici le printemps ! — O zoli mois de mai, que tu iès dzôli, que tu iès sârmant, voici le printemps !

Aqu’èra lo temps de la joinessa ! Aiam gis d’esmais !

…

Ei printemps los chaulets son rares vèrs nosautres : los chauls verds, los chauls capús, los chauls rabas, los chauls navets, los chauls d’òli, los chauls flors, e que te sabe ieu mai ?

…

Quauqua chançon das cònscrits coma :

« Un dimanche au soir, tout en faisant ribote….. »

…

Ò ! Monsur lo Docteur, me parletz pas de las peras. Nosautres, perquiamondaut, ne’n culissem pas gis, avem pas a las laissar amadurar per las manjar. En montanha coma dessèrt, nos contentem facilament d’un morsèl de fromatge o de picaudon, megeus de toma.

Nòstras tomas banhadas, nòstras gasimèlas, aquò deviá pas dire grand viaa a Monsurs los Romains, aquò deviá pas èstre per eus ça qu’apelem un fricòt d’abè !

…

lo burre de Pagèls

…

Aqu’èra una fina lenga, vòstre Monsur Plina ; n’aiá pas una raspa darrièr sas dents ! Aqu’èra un famès licant ! aquò se vetz. Es estonant que vos àsia pas donat dins sos libres la recèpta de tot aquò que se fabrica embe lo lait, ei Giaudan coma aicí !

…

Las recèptas de tot aquò, nòstras grands crese pas que las tenguèssion das Romains. Una gasimèla, Monsur lo Docteur, benlèu sabètz pas de que quò zes ? Aquò’s una toma vuèlha, faita a poent, que se manja en l’aiga belida, en la sopa de rabas e embe la redondada.

Lo sarasson, qu’apèlon mai de bregadèl o de piqueta e que sièrv surtot a fabricar la miramanda, un regal, Monsur, pas Pagèus. Fabricon lo sarasson de la burrada en la fasent calibotar dins qu’un grand pairòu sobre lo fuòc. Una fes calibotat, lo passon dins qu’un sac ; e quand es bien escolat, rèsta a lo salar, pebrar, e es preste a manjar. Lo sèrvon embe la redondada coma la gasimèla.

La miramanda, vòstre Monsur Plina deguèt pas la tastar, se’n seriá relichat, vo auriá escrit ! Rien de comparable a d’aquò per vos preparar la lenga e la corniòla a vos far trobar lo vin bòn !

…

Ò ! pas d’aiga surament ! Aián de cavalas e de muòus per anar cherchar de vin ei Vivarès.

…

M’excusaretz bien, Monsur lo Docteur, mè totes vòstros Caton, vòstros Cicéron me faràn jamai creire que nòstre pèra Noé fuguèssia tant simple qu’aquò, de plantar la vinha e de trobar lo vin bonet.

Totes aqueus monsurs bevián d’aiga vèrs eus ; surament an parlat d’aquò que coneissián pas. Mè que farián los Pagèus quand an sejat tot un matin, o rastelat tota una mèidia, si aián pas la dama negra per se refreschir la corniòla en li fasent un potonet ? Los chau ausir, los Pagèus, qu’escódion o que sèjon, tosjorn vos diràn : Viva la palhada !

…

Sabe pas, Monsur ; mè pense pas que dei temps de Plina segèssion autrament que vuèi. Crese que de tot temps lo cabacièr a passat lo prumièr a la tèsta de sa còla ; que lo darrièr, lo caia que dison, es vengut après totes los autres, que chasque seitor, coma fan tosjorn, passava son còp e coijava a tèrra son reng de fen.

…

Plina cònta, ço disètz, que los sodards de Cesar aduguèron las prumèiras pèiras d’agusar. Aquò’s possible. Pasmins, en Gòla, sabián ben polir las pèiras davant que los Ròmèns venguèssion los embestiar vès eus.

Surament sabián enfauchar un dalh coma vuèi, lo sabián picar embe un martèl sobre una èira, e portavon d’aiga, per aquò far, en d’un codièr. Los Ròmèns devon pas nos avèdre aprés tant de viaas qu’aquò !

Aquò veniá per pilhar coma los Alemands !

Los Gaulois, de tot temps sans dobte, fasián de fenièrs ei prat quand lo fen s’èra eissujat, e puèis lo sacavon dins lurs saulièrs embe lurs charris o ben embe lurs barròts, coma fasem vuèi nosautres.

Aquò’s pas d’anuèit que sabon en montanha manejar lo rastèl e feneirar.

…

La relha es tosjorn estada vuna de las pèças emportantas d’un araire.

Los Ròmèns devián gaire far autrament que nosautres per se servir d’aquel autí.

L’escossor deviá ben èstre fat d’autres còps coma vuèi.

La meisson vèrs Santa Aulàlia es pas lònja, autrament se fai ei volam.

Quand fenisson de sejar, fèston la rebola. En d’autres país la fan quand achabon de meissonar o d’escodre. Aquei jorn, dengús es las lo vèspre. Jambons, saussissons, aurelhons : tot es a despendre. Los robinets as tonèus trason coma de fònts. Davans que de separar, tota l’ostalada trinca de bòn còr.

…

Me sos laissat dire que de vèrs Borèa e dins las valadas das pès de Mesenc, d’autres còps tiravon de bombardas que s’ausián de bien loènh.

Cònton mai que vèrs Satiliue e vèrs Sènt-Sènfòrí van escondre, dins las palhas d’aquelle qu’es lo darrièr per fenir d’escodre,  una viaa qu’apèlon la mira (un bastonet o un petit òme de palha). Un còp que la mira es en plaça, totes los ’scossoirièrs posson un lòng creid, totes sobre lo mème ton qu’eslèvon d’un ton e dimèi davant que d’achabar sobre una cascada de nòtas que dona a lur chant un èr de desolacion a breisar lo còr.

Chanton tot aquò bien naut, creidon tant que pòdon en ajustent a lur chant lo nom qu’a la mira :

Qu’e’ Guston qu’a la mira (bis)

Las a totas las miras.

Chasca frasa se fenís per una nòta sostenguda e alonjada entrò que pòdon plus guenlar. Creidon a totes los vilatges, a totas las fèrmas que pòdon los ausir e lur respòndre. Aquel que vai escondre la mira se sònha d’èstre pas vist. Si lo veson, lo gardon preisonièr entrò qu’a fat beure a lur saol a sos despens totes los ’scossoirièrs presents.

Aqueus qu’an paiat un còp sabon si, en d’aqueus païses, l’aián la corniòla lònja e eissuta

Los montanhièrs de Santa Aulàlia semblon ben un pauc los ’scossoirièrs de Satiliu. Anatz ! Monsur lo Dòtuer, totes sans excepcion preferarián una espersion de roge a d’una espersion d’aiga.

…

Monsur lo Mètra a parfètament rason. Los vuèlhs usatges se pèrdon los uns après los autres, s’envòlon coma las irondèlas de l’an darrièr.

Ensin, vuèi, en montanha, li a plus un òme que pòrte de braias coma d’autres còps, a la mòda de Bretanha. Pòdon anar sans cranta en Daufinat ; los ventres jaunes d’aquel país los apelaràn plus los braias. Am vetz plus que d’òmes abilhats a la darrèira mòda, coma a París !

…

L’avem braiat tròp lèu.

…

Avant de portar la braia — chau aver portar la saia.

…

Volián dire que los Romains anavon sans braias embe de raubas coma las femnas e los Arabas. Si lurs decendents pòrton de braias aiara, vonte an pres lo modèla ? L’an pres das Pagèus.

…

Bien sur qu’en d’un país freid nòstros esclòps e nòstras galòchas protejavon mèlhs los pès que las sandalas que traïnavon los Ròmèns e devián mai èstre tant plus solides.

Los esclòps d’Issarlès

Quand èron nòus, mos esclòps,

Costavon, costavon dètz sòus

Quand èron nòus.

Nòstros draps d’ostau, nòstras estòfas faitas embe de bòna lana, bien fina, triada, pinhada, colonhada per colonhada, fialada a la man embe las colonhas que nòstras grands sabián tant ben tenir estachadas en lurs corsets, e los fusèls que mandavon e fasián virar embe tant d’abiletat, o ben, autrament, ei roet, e ei torn que se virava embe lo pè, valián quant de còps mai que las perpelinas que los Romains fasián fabricar per lurs esclavas, e surtot, èron incomparables a las petronhas qu’òm achapta vuèi en las boticas. Am pòt plus se tenir de pelhas, ni fenir de las far petaçar : aquò ten plus lo poent, aquò s’estripa coma de papièr… de fata !

…

Los Ròmèns sai que abitavon en país chaud, aián pas besonh de tant s’acaptar. En d’un país coma lo nòstre, quand burla e que l’aura conha la neu jusca pei trauc de la clau, los Pagèus son bien contents de poire s’abricar dins lurs lèits a placard, sos doas o tres bònas flaçadas, embe lurs bonets esfonsats sobre lurs aurelhas.

…

Bien gramaciá, Monsur lo Mètra, mè vos dirai que d’aquelas vont l’am pòt s’assetar tot lo torn dei foièr, se’n tròba encara quauqu’una en montanha. N’ai vist en d’ostaus qu’auriatz pas vergonha de li èstre brelhat si los coneissiatz. N’ai vist ei Biage, a Issarlès, vèrs la Narsa, ei Brenhon dins la nauta Loèra. Aqueus fuòcs se fan rares ; chau de bèus ostaus per establir aquei chaufatge.

…

Apelatz aquò un foièr, vos, Monsur ! Un gente foièr, per ma fe ! Un foièr vont un enfant solet pòt pas se chaufar solament los artelhons ! Vòstros foièrs ! Aquò’s de foièrs de cocut ! Sem pas d’aquela raça en montanha, nos chau de foièrs un pauc plus bèus. Coma voudriatz, Monsur, qu’una mainaa de dètz o doge enfants se chaufèssion davant un poèla ? Quand arribem banhats coma de sopas, acaptats de gibre, transits de freid, un jorn de cisampa, sem bien uroses d’avèdre la flama d’un bòn fuòc per nos eissujar e os acharolar. E si eriatz a nòstra plaça, pensariatz coma nosautres, e eibludariatz per una menuta, Monsur, lo Progrè.

Quand me maridère, fue mon Pèra, davant Dieu siá, me donèt lo quart dei ben. Ço me diguèt : « Te fau l’ainat ; mè soventa-te qu’auràs a manténher l’onor de la familha, restaràs a l’ostau, e faràs fumar lo fornèl tant que viuràs. » L’osta èra bèl ; la cosina semblava una chalm, mè quand èron totes reünits, dètz enfants qu’èron estats, garçons e filhas, la ramplissián quasi. La travada èra tosjorn estada garnida de lard, de saussissons, de jambons, de saïn, de bèlas ròdas de graissa, de que far bòn mainatge. Sos la pansa de la chaminèa, lo torn garnit de dos o tres cremalhs èra preste a reçaupre las olas, las pairòlas, los pairòus, lo padelièr e la padèla. Fasián que lo tirar, e en virent, sortiá dei fuòc tot çò que li pendolava, sans que lo grand de son fautur amai dengús aguèssion besonh de se desrenjar. Las suchadoiras tosjorn bien garnidas de bònas ’stèlas de fau o de trosses de gròssas garnas, fornissián de que faire bòn fuòc tot lo jorn, amai la velhada. L’ivèrn, quand l’aura, la burla chantavon defòra, los vesins venián vialatjar e velhavon un pauc. Botavon un fuòc d’enfèrn, fasián grilhar una padelada de sardonas e puèis las esgovilhavon en bevent quauquas pintas dei bòn cairon.

E aitanben, quand èron un pauc chaudets, aqueus qu’aián bòna voès disián una chançoneta : Rostida, mon amí, ne me fai pas languir ! E una fes debot, lo chant cessava plus : de Maiadas, de Revelhons, de Rigaudons. Aprestatz-vos, joinessa.. Sos mau maridat… Que vos dirai mai ? tot ça que sabián.

…

Quand lo bòn vin aiá acharolat un pauc las tèstas, las chançons seriosas fasián vite plaça, coma podètz comprene, a las chançons un breison desbraiadas e escoquinejadas coma :

Vesin, paure vesin — La vuèlha de París — Las tres gentas domigèlas — Quand lo cosin se marida…

Per se desgordir dançavon la borèa o un rigaudon. Vos soventatz sans dobte dei pèra Henri, coma vos las virava ? Totes aqueus que li èron, n’aián de fermiges als pès e en las chambas. Sabètz coma fasiá petar sos talons sobre lo planc per marcar la cadença, coma fasiá clacar sos dets sobre sa tèsta en possent sos ió ; coma gesticulava, coma pliava sos ginolhs. Los esclòps de tot lo monde marcavon la mesura. Aián pas besonh que la carbetèira venguèssia per chantar, se sabiá pas aquelle que voliá dire son coplet.

Aqueus qu’an vist lo pèra Henri e sos parièrs sabon que li a mai que de cendres a gratar ei foièr cevenòl !

…

E puèis, quand avián pro chantat e dançat, contavon de sornetas, de faribòlas, coma los solaç de dos Pagèls qu’anatz ausir :

Sabètz pas de que m’es arribat ? Aiá semenat de granas de raba l’autre jorn. Davinariatz pas de que es brelhat ? — De rabas, pardi ! — De chats, mon amic, de chats. — Me n’es ben arribat una plus brava a ieu. Aiá plantat de tartifles, li a tres setmanas. Sabètz pas de qu’es vengut ? — Sabe pas. — Es vengut un caion que me los a manjat. »

E tot lo monde a s’esclafar de rire ! Quand am a lo còr content, un rien vos amusa, am pensa pas a far la bèba.

Los ancièns contavon las istoèras dei lutin, de las fachinèiras, las venjanças de las chauchavuèlha. Mai li siatz de vialajaires en la velhada, mai durava.

Quand sabián plus de sornetas, disián de davinetas. Li a de personas que n’aurián dit tota una nuèit !

« De qu’es aquò, ço ditz vun, que laissa son ventre per anar beure ? » Un autre propausava : « De qu’es aquò que passa sobre l’aiga sans far ombra ? »

…

Vèrs nosautres disem : La nuèt aquò’s a tèrra, e lo jorn en eschala.

Davinariatz jamai quand vos dison : « Madama negra mònta en sa chadèira, li bofon son trauquet, ne’n mòstra son rosset », que vos vouguèssion parlar de l’ola botada sobre lo fuòc.

…

Ai ausit dire vès Sant Aulàlia : L’ai vist viu, l’ai vist mòrt, l’ai vist córrer après sa mòrt.

…

En vint ans, Monsur, aquò’s un sassic, auriatz lo temps d’aprene quauquos vèrs a vòstros escolièrs ! Aquò seriá mejeus pas de rèsta, vuèi que tot lo monde a un cervèl de papièr, a pena sufisent per aprene per còr la gaseta !

…

Trobariatz d’òmes ancièns que se soventon de las pachas qu’an fat li a cinquanta ans. Ne’n coneisse que son jamai anats a l’escòla, aqueus que son estats eslevats dins las fèrmas eslonhadas das vilatges, qu’an jamai estudiat e que sabon lurs prièras, lur catessime e lur istoèra santa mot a mot. Los ancièns que lur aprenián tot aquò, sovent sabián pas mai legir qu’eus. Tot aquò s’ensenhava e s’apreniá los Duminches, o las velhadas a la clartat dei chalelh, quand se trabalhava plus.

…

Dison ben qu’am li vetz plus clar. Pas tosjorn çupendent ! Quand arriba çò qu’apelatz de panas. Tosjorn avètz a córrer vèrs los merchands per ramplaçar aquelas bolas que se breison en las sonhent.

Nòstros chalelhs, los portem aquí d’ont volem, los virem coma volem, duron quatre vints ans sans tornar vèrs lo fabricant. E puèis, per vos bien dire, nos servem surtot dei grand chalelh que lo bòn Dieu a atubat sobre nòstras tèstas. Quand avem pro trabalhat, nos anem coijar quand es nuèit.

…

Vuèi es un pauc de mòda de criticar tot ça que los ancièns fasián. Çupendent, nòstros ancièns èron pas plus nècis que nosautres, e ça que fasián èra eitant comòde coma ça que se fai aiara. Lurs cubèrts a palissa èron nauts e ponchuts per mèlhs laissar colar la pluèa e la neu. Lo fasián desbordar per abricar los murs, e, en bien de caires, mai per acaptar los bachasses e protejar dei mauvès temps lo bestiau que li fasián beure e lo lait que li trempava.

Si me volètz omparar, Monsur, nòstras lausas embe vòstros triules, vos dirai que li a la mèma diferença qu’entre un bichon e una ola de fèrre. Per sosténher qu’un cubèrt a lausa vau pas un cubèrt de terralha, chau èstre breilhat coma los escargauds sos un tèç, ei fons d’un òrt, e jamai avèdre gaire reflechit. Los cubèrts a triules o a arduèsas son laugièrs, o chau reconéisser, mè quand l’aura bofa, aquela laugeiretat fai que tota aquela terralha se bota a imitar los aucèus e a fichar lo camp quau sap vont. E a lur plaça la pluèa e la sisampa se gèinon pas per passar e envaïr los galatrasses. Nòstras lausissas, un pauc plus lordas, abricon tosjorn. Bien faitas arrèston la pluèa amai la neu.

Coma se ditz : Qué bien lausa per cent ans pausa.

…

Dison que das gosses e de las colors ne’n chau pas discutar. Autrament, Monsur, vos diriá que vòstros cubèrts roges semblon a d’un terràs d’arcana ; am diriá que son penturats per atirar los moineaux. Nosautres avem pas besonh d’una color qu’abaulha los uèlhs per veire de loènh nòstros ostaus.

Cresètz que nòstras granjas embe lurs carrats e lurs cubèrts ponchuts, arodats d’una genta cort, clausas embe de bèlas lausas plantadas, lurs òrts davant la pòrta plantats de tinèus e de blais son tant laidas qu’aquò.

…

Urosament que vèrs nosautres aqueus fornèus que semblon de pilas per apondar lo cèu, posson pas encara tant vite que caque voudrián d’aucuns. Los Raiòus, embe lurs fabricas de viscòsa an plus besonh de lurs morièrs per eslevar lurs manhauds ; aiara fan la seda embe de bòsc. Lurs fabricas de tan fan copar los chastanhièrs tant a l’adreit qu’ei l’ubac de combas que se vidon las unas après las autras. Los camions empòrton nòstros bòsses, nòstros ampòsses per faire de confituras, nòstros airedes, ço dison per ténher los vins dei mèijorn.

…

Ieu que vos parle, ai coneissut un campanièr qu’aiá esculit tota sa mainada, siès javards, mès qu’emb de cosinat. Coma fariá aiara ? Dengús li pensa. Mè gara a las pluèia ! Vuèi aquò’s los bòsses que parton ; deman aquò serà la tèrra que l’aiga emportarà jusca en la mèr ; après-deman aqueus qu’auràn la pena de vo veire seràn forçats de se n’anar, de s’expatriar. Pas un molin poirà subsistar ; l’estiu li aurà gis d’aiga, e ei moment de las pluèias des a ribada de la darreiriá, los emportaràn perça que rièn las retendrà plus dins las pentas.

…

Si vos comptatz sobre lo secors d’aquela dameta, nosautres podem ben dire adieu a las chastanhas, a las rostidas e as cosinats.

…

Vos dirai qu’en nòstras dralhas, en nòstros chamins de travèrsa, aquí vont passem totes los jorns e per ensí dire tota nòstra vida, ame mèlhs mon charri, mon tombarèl que totas las òtòs de l’univèrs.

…

Eiblusatz, Monsur lo Docteur, la lèia tant comòda per carrejar lo bòsc l’ivèrn, e la baruòla que rend tant de services tot lo torn d’un ostau. Ieu vese pas que oastion bien plus avançats ei país dempuèis que los òtòmòbilistas despavon nòstros chamins que quand adusián aicí lo vin e lo blat en charreta !

Las rotas aiara son la proprietat das toristas ; bienlèu los piatons li poiràn pas mai permenar que los cavalièrs.

L’estiu passat, lo catòrze de julhet, si me sovente bien, tombère ei pònt de las Teissonèiras sobre un paure monsur qu’aiá una « pana en son òtòmòbila », ço me diguèt. Lo brave òme èra bien anuat, jurava coma un diable : « Mais quel sale pays où nous sommes ! Pas un village, pas le moindre secours ! Comment s’appelle ce patelin ? Sommes-nous en Gévaudan ou chez les rétameurs d’Auvergne ? S… pays ! » Ieu me diguère : « Aquel Monsur parla pas coma un senhor. Non, non, aquò a pas tetat una marquisa ! » « Tenez, paysan, vous allez me prêter la main pour réparer mon pneu » E me bailava una barra de fèrre embe un ton de comandament ! Perqué se geinar embe un Pagelàs ?… « Vo regrète ben, Monsur, mè ieu cultive, sos pas mecanicien. Anatz t’ei vilatge ; aquò’s pas loènh, e aquí trobaretz çò que vos chau ».

E li virère la pateleta.

…

Perqué anar córrer quand aián vèrs nosautres quasi tot aquò que nos chaliá. Semble megeus que desempuèis que lo monde corron tant son bien mins sandatioses que d’autres còps.

Nòstros anciens èron solides. E quand nos siam brisat una jamba, aviam de petaçaires, monsur lo Dòctuer, que, sans avèdre estudiat, rabilhavon mèlhs que vòstros colègas.

Los DONS son dins las familhas : aquò  champaira lo sang. Aqueus que sabon de secrèts per garir los pòdon dire qu’a d’un plus joine qu’elos, e quand senton que van morir solament.

Ai pas ausit dire, Monsur, que vos asiatz jamai dengús recherchar per aquò ; mè es arribat mai que d’un còp, que de medecins de vila an trobat a dire a de païsans que petaçavon e garissián lo monde sans lurs drògas. Pasmins que de personas que devon d’èstre encara en vida a de remèdis, coma dison, de bòna femna.

…

Avètz pas ausit parlar d’un pastre celèbre qu’afèrma totes los ans la sèrbas dei Tanargue ? De luènh venon a Riuclar per lo consultar. Teniá son secrèt son don, d’un autre pastre que veniás avans el e que d’aucuns acusavon quasi d’èstre megeus un pauc sorcièr. Quand aiá, ço cònton, esveja de beure un pauc de bòn vin o de ne’n paiar a sos amics, sabiá ben lo tirar de la cava que voliá en d’una socha, ei prumièr bòsc vengut, e ramplir lo tonèl de que bòn li semblava. Tot lo monde remarcava qu’un gròs chin negre, estrangièr ei tropèl, quand voliá far aquò, veniá raudar un pauc ei torn d’el, et puèis se n’anava escondre dins lo bòsc.

…

De que cope ieu ? — La rastola ei nom de Dieu

…

Es pas dificile de rire de totes los remèdis tant qu’am a bòn pè e bon uèlh e que la maladiá s’es pas assetada a tocha vòstre chabèç. Portant, monsur lo Mètra, vos o soète pas, mè si venián a vos breisar una javilha, sabe ben que correriatz vèrs lo petaçaire coma tot lo monde, e que ririatz plus après d’aquelos qu’an un Don !

Cònton, benlèu vo avètz ausit dire, que vun de nòstres anciens avesques, M^gr D** qu’aiá defendut de petaçar a Monsur lo Curat de vèrs B*** qu’aiá lo Don bien reconeissut, n’aguèt rien de mèis a far, après s’èstre breisat una chamba e li avèdre fat passar inutilament bien de medecins acaptats de titres e de diplòmes, que de faire apelar son petit curat de B**. Aquel Monsur se rendeguèt de suita vèrs Monsenhor, te li bigossèt un pauc sa chamba, e seguèt tant bien petaçada que pauc de temps après, Monsenhor marchava e auriá pogut sautar coma un chabrit, si quò èra pas estat contrari a sa dignitat : Sa Grandor, per li temonhar sa reconeissença, li diguèt : « Anatz e petaçatz òmes e femnas, totes aqueus que n’auràn besonh e que vos o demandaràn ».

…

Feu ma grand (davant Dieu siá) disiá sovent que si conéission bien las probitats de las èrbas aurián de remèdis per totes los maus qu’òm pòt avèdre. Aicí desinhon las èrbas pei nom dei mau que la planta garís. Avem l’èrba dei plorèsi, l’èrba de las verruges, l’èrba dei mau de la corada, l’èrba dei talh, e tant d’autras.

Avètz ben vist nòstros sèrres ei mes de Mai, ei mes de Juin e de Julhet, son acaptats de flors qu’an tot plen de merites.

Lo duminche d’après lo doge de julhet, totes los ans es fèira vèrs Santa Aulaia. Se li vend gaire que de flors, de plantas medecinalas, de betoèna, de piè-de-chat, de tè chambar, de pauta lobièra, de gençana. Los erbòristas, los farmaciens, los revendaires li venon dei Puèi, de Lengònha, d’Aubenàs, de Montelimar, de Valença, jusca de Lion e de Marselha. Lo vilatge sembla un borrolièr. Aquel jorn, la glèisa es pas pro bèla per tenir tot lo monde. laisson la pòrta badada, e aqueus qu’arribon los darrièrs auson la messa d’aquí d’ont pòdon.

Lo merchat comença que quand la messa es fenida.

Escotatz… ausètz lo tamborn :

…

Chau pas se coitar ; las limaças arribon per Sant Joan eitan lèu coma las irondas.

Ausètz, ausètz encara lo tamborn :

…

Aquò vai ! Li a un pauc de concurrança. Aquò’s ça que chau.

…

Badon lurs sacs. Escotatz aquel merchat : « Vètz Monsur, aquelas viauletas, regardatz-las, espiatz aquò. Pas una campana. Sentètz si aquò sent bòn, si aquò’s blè tau qu’es ei prat. »

Ma betoèna es la plus genta que se pòschia veire. Aquela color, aquò’s rosset, aquò se vetz, es pas estada eissujada ei solelh…..

…

Dengús poiriá dire dempuèis quora se ten la fèira de la violeta.

…

L’èrba dei plorèsi es coneissuda de tot lo monde. Los enfants sabon que de sas flors e de sas fuèlhas ne’n sòrt d’aiga coma de sang, quand òm las escrasa. Es lo remèdi assurat de las marfondèiras.

Lo secrèt de vòstre Monsur Plina e das Gauloises deu èstre un bòn pauc lo secrèt de la grand Girauda. Un còp, ieu ai ausit un gandard, un pauc d’èrba dei plorèsi entre sos dets, explicar a quauquos autres estafièrs de son espèça que « las dròllas porvú que beguèssion pro de tisana d’aquela èrba pódion s’amusar tant que vólion embe los garçons ».

…

Vos dirai mai que d’autres còps disián de prièras en patoès totas etrabilhadas e que vuèi dengús sap plus…..

…

A ausit dire as anciens quand levavon la recòlta qu’èra sage de laissar a la tèrra sa part. Aquò podiá servir as paures, as passants, as aucelons…..

…

A ! Monsur lo Docteur, disètz aquí un secrèt que se deu dire qu’a l’ombra d’un abre e d’òme a òme per gardar sa probitat.

…

Las flors sièrvon a tant de viaas ! Las filhas que se vòlon maridar prenon de flors de braias de cocut, las boton nadar dins qu’un veire, e selon que van a dreita o a gaucha, las petitas se maridon dins l’an o espèron un pauc mai.

…

Sabe aussí doas fònts que garisson. La fònt de Sant Clar vèrs Cocoron es famèsa pei mau das uèlhs. Vèrs Mercuèr la fònt de Sant Lop garís los enfants que profiton pas çò que manjon.

…

Coneisse pas d’inscripcions sobre las pèiras vèrs nosautres, coma ditz Monsur lo Docteur, mè das fònts per garir la diarrèia verda das enfants ne’n sabe sièis dins la perròcha de Sant Aulaia, de doas a doas, vuna pas garçons, l’autra per las filhas : vuna vèrs Vilavièlha, l’autra vèrs lo chastèl, e la troasièma vèrs lo Molin de Bernard. Apèlon aquelas fònts l’aiga de las tinas.

Me sembla quasiben qu las comèras dei país an un cecreton aquí dessobre. Aquò se ditz de mai que d’un biais. M’es estat contat que per faire cessar la diarrèia das popons, chaliá que lavèssion lurs drapets dins l’aiga de las tinas, que las norriças beguèssion d’aquela aiga e faguèssion de tisanas de las floretas verdas que nadon sobre l’aiga en totas aquelas sorças. Lo remèdi deu èstre fat pendent nòu jorns de suita. Aquela que l’enterromp chau que lo recomence.

…

Que pensar, Monsur lo Docteur, de las pèiras dei veren que fan trempar dins d’aiga e que se beu après coma remèdi ?

Si quauqu’un s’aduèrm defòra e que siasta picat per un serpent, o qu’àsia tirat lo veren d’una sofra, o atrapat tota autra vernada, en se lavent e en bevent d’aquela aiga vont an trempat las pèiras dei veren, es garit en pauc de temps ; e quauque còp subitament. Aquela aiga es eitan bòna per las bèstias coma per los òmes. An vist garir en quauquas oras de vachas, de chabras, de fedas e de chins qu’èron estats morduts per de moirons.

Pareis que chau pas laissar aquelas pèiras tochar tèrra per que gardon lurs probitats.

Vuèi n’i a bien que ne’n rison e li creson plus. Am se demanda si an bien tòrt ?

…

N’ai doas que me quiton gaire. Vètz aquí la pèira de la sofra, e aquesta aquò’s aquela dei serpent. Ai mai a l’ostau aquela dei carlòt e aquela dei naduèlh. Coneisse lo provèrbe : Si lo naduèlh aiá d’uèlhs, si lo serpent aiá de pès — li auriá ni pesaton ni cavalièr — qu’anèssion sobre la tèrra.

Mai que chasca pèira àsia sa probitat, d’ordinari las boton totas trempar ei còp. E puèis aquela que deu garir, garís.

…

Lo grand Jaque e de vuèlhs pastres, que mònton de la Pròvencha vos pretendon qu’aquelas pèiras garisson e presèrvon de la picòta. N’ai coneissut vun que n’aiá tosjorn quauquas unas dins son sac. Quand anava d’un caire en l’autre, lo mauton que marchava en tèsta dei tropèl e que portava lo peirasson, aiá tosjorn estachada en son colièr quauquas unas d’aquelas. Emb aquò lo tropèl podiá passar e coijar en d’un país empestat per la picòta ; pas una feda dei tropèl la preniá.

…

Totas las pèiras son pas bònas per preservar dei veren. Per las conéisser, entortilhon un fièu eitorn de la pèira ; lo boton sobre la flama d’un chalelh o sobre la braja. Si lo fièu brutla pas, li a pas a dobtar, la pèira es bòna.

Se tròba d’aquelas pèiras dins bien d’ostaus, dins las familhas anciènas principalament ; d’aucuns los mòstron a qué las ven veire ; mè d’autres las laisson veire qu’a los amics. N’i a que las prèston volontièr e d’autres que las prestarián pas a d’òcun prètz.

…

Las pèiras de la borra garisson tosjorn aqueus qu’an reèlament una borra as uèlhs. Aquela pèira se bota dins l’uèlh, es coma atirada per lo mau ; e quand a fondut la borra sòrt tota soleta de l’uèlh. Rèsta a la laissar tombar sobre un linge ben blanc que lo malaute a botat sobre sos ginolhs o sobre son lèit.

…

Benlèu d’aucuns vòlon vo dire : aquò ven d’aquí que los Penitents s’abilhon de blanc per faire la procession.

…

Poiriá vos far veire una autra espèça de pèiras de veren,  emploiadas specialament còntra las pontas das serpents e qu’apèlon de Suzés. Aquò sembla de pèrlas ; n’i a de totas las colors : de negras, de verdas, de blèvas, de marquetadas de blanc, de blè, de roge e de jaune. Un còp o l’autre, aquí o aquí, ne’n vist aumins una dogena.

…

M’excusaretz, Monsur lo Docteur, mè ai tosjorn ausit dire per feu mon pèra e totes los anciens qu’aqueus suses èron estats formats per la bava de serpents que se batián entre eus, o ben los grapauds o las sofras.

…

Arriba sovent qu’am ritz de çò que l’òm compren pas. Monsur lo notari faguèt coma tant d’autres, tot notari que zèra. Mè que valon quauquos belhets ? Un pauc de papièr. Ei costat d’un suse que pòt rendre la santat e bien mai, sauvar la vida a d’aucuns quand son estats morduts pas serpents. Ai vist, li a pas de temps, dins qu’un jornau, qu’un missionèra dins l’Indostan aiá vist una òme mordut per un cobra garit en quauquas menutas per l’aplicacion d’una pèira negra sobre la plaia.

…

Dos belhets de vint francs ? Monsur lo Mètra. Devètz pas ganhar tant d’argent, coma dison ! Me devètz prene per un achabat o un pelhòra !… Sabe pas coma ausatz me’n presentar tant pauc. Vos bailar un suse per dos vints francs ! Una pèira qu’es dins la familha quau sap dempuèis quora ! Un veritable pòrtabònur per nosautres ! Si encara m’aiatz mostrat quauquos belhets de mila, benlèu m’auriatz temptat. Per vo bien dire, aquò se vend pas.

…

Que de monde que se son pas mancats ei partatge per gardar los suses aquí d’ont n’aián. S’es vist de personas bien onèstas se laissar temptar per los gardar e los escondre. D’autres demandon que los suses siàstion partatjats coma lo rèsta. Aquò ven d’aquí qu’em tròba tant de suses que son estats breisats, copats en dos, tres o quatre morsèus, chascun volent sa part.

…

Vòstra istoèra dei serpent me semblèt bien enchabatrada ! Lo diable mai es banut ! Dins los Libres dison que lo Grapinet prenguèt la forma dei serpent per afinar nòstra mèra Èva. Tanben, monsur lo Curat vo ditz pas totafè coma vos en sos sermons.

…

Vètz-n’aquí vuna qu’es estada trobada vèrs nosautres per un òme que laborava.

…

Çò que disètz prova ben qu’aquelas pèiras valon tant mai que lur pesant d’òr. Se coneis pas de cas que lo tronede siasta tombat sobre los ostaus o sobre las personas protejadas per una pèira dei tronede.

D’autros còps fasián pas d’ostaus sans botar ei pè dei mur o sos lo sòu de la pòrta una pèira dei tronede. Quand n’aián gis en comencent de bastir (aquelas pèiras tombadas dei cèu son tant raras) plus tard, quand pordián n’avèdre vuna, la botavon a la poncha dei cubèrt entre dos bastets. En nòstre ostau ei prumièr bastet ei coijant li a un trauc quarrat vont ai tosjorn vist plantada una croseta en basalta.

…

Lo tronede tomba aquí vont Dieu lo laissa tombar ! Los paratronedes l’aparon pas tosjorn : sovent li fan pas mai que lo diable. Vo ai tant vist. Amà vo ai ausit dire per d’òmes qu’aián estudiat.

…

Ne’n coneisse una autra pèira miraculosa. Es vèrs lo Ros, bastida dins lo mur de la glèisa. Avètz pas ausit parlar dei quartièr qu’apèlon Faujan o das Anglès ; aquò’s ei coijant dès lo Pau, pas luènh d’aquí d’ont  vuèi fan lo tunèl per far passar lo chamin de fèrre qu’anarà de vèrs Aubenàs vèrs lo Puèi. Lo còl de Lamarugiè es expausat a las quatre auras e gaire plus comòde pas passants que las narsas qu’òm tròba après en anent sobre Sant Cirgue. Aqu’èra en d’aquel caire que d’autres còps se trobava l’abeïa de Sant Abièla d’ont es estada davalada.

…

Qu’[…] pas trobat das traças de la chapèla de Sant Abièla sobre lo terrenh, aquò’s possible ! Çupendent de tot temps e totes los anciens an contat qu’en d’aquel caire li aiá una chapèla sonhada per de moïnes, que los Anglès èron venguts de Chastèlnòu, pendent la guèrra de Cent Ans, per la pilhar. Pareia que se livrèt una  bèla batalha còntre eus ei Ranc de las Mòlas, pas luènh dès Narson. Après lo passatge das pilhards, bevurs de sang d’aquela epòca, los moïnes de Masan venguèron quèrre la pèira miraculosa. Amà qu’aquela pèira siàstia pas bien pesanta, venguèron embe un charri una bòna bòira. Lo botèron sobre lo charri embe totas las precociòns que podètz pensar. Quand vouguèron partir e que faguèron  tirar, dembada aián adut lurs plus fòrts buòus, poguèron pas desmarrar. Anèron quèrre una segonda e una troasièma bòira, li a las atialèron, mè totas tres ei còp li faguèron pas mai que la prumèira. Aquòdonc los moïnes estonats comprenguèron qu’aquí li aiá quicòm de surnaturèl, desatialèron e se n’anèron embe lur charri e lurs buòus, un pauc cònfuges. Quand los Raiòus dès lo Ros vo ausiguèron dire, comprenguèron qu’una pèira coma aquò, qu’èra estada patrona venerada tant de temps a Santa Abièla voliá pas quitar lur perròcha, montèron dos amondaut,  embe lors colassons, faguèron un fagotet de branchas, de gaulas, li botèron la pèira de Santa Abièla, e sans pena la decendeguèron vèrs lo Ros vont es dempuèis.

…

Aquela pèira garís aqueus qu’an de bordonaments dins las aurelhas, qu’auson coma de moschas, d’abelhas, de ribèiras, que sabe ieu ?

…

Los inhorents e los paures s’enfiòlon embe de pantas e de faribòlas, mè es pas dit que los sabents fàstion jamai ribòta embe elos.

…

Deja s’èstan fat de fulhas en d’aquel caire vèrs Santa Abièla. Li an trobat de petitas estatuetas de dieus e de deèssas qu’adoravon tos Romains e qu’an vendut de bèus prèses as merchants d’antiquetats.

…

Crese vonlontièrs que la pèira patrona aiá donat son nom aquí vont èra estada plaçada e venerada quau sap dempuèis quora.

…

La Sciancha ! una companha fidèla ! Òia ! Una manièra de chanilha que fai una crisalida d’ont te bruèlha totes los quarts de siècles un parpalhon d’una novèla espèça per amusar quauquos sabents, los grands camaradas d’aquela companha fidèla.

Que li gardon lur fe aqueus que voudràn ; ieu ne’n sabe vun qu’anarà pas lur far de frès !

…

Sabètz, Monsur lo Docteur, qu’es de sentas personas que prenon sobre zelas, coma la pèira de Santa Abiela, totas las penas meritadas pas autres.

E puèis, que quò pòt far que lo mandatari chausit pei paure monde per portar lurs prièras en Paradís s’apèle Santa Abiela o autrament ? Aquò’s tosjorn lo bòn Dieu que garís quand aquò li agrada.

…

Seriá ben arribat que l’amperèr Charlemagne aguèssia fat esversar e breisar totas las pèiras fichadas, las jacaudas, los plorosas que li a per país, riscava pas per aquò de fai pèrdre la crejança que lo monde an tosjorn agut en las pèiras.

…

Aquò’s ben doncas per nosautres las veritablas tombas de nòstros ancètres. Dins lo país avem encara pas mau d’utisses en pèira d’aqueus. Li a pas de temps qu’en d’un ostau me mostrèron tota una sequèla d’àpias, de ponçons, de cotèus, de rascletas e de petitas sèitas en pèira polida.

…

D’aqueus ostaus de las fadas dison que n’i a vun vèrs Eschamps, dins la comuna de Borèa. Vo apèlon mai la bauma de Sent Martin, per ço que d’après los dires anciens de Sent Martin de Valamàs aquò seriá dins qu’aquela gròta que seriá mòrt lur sent patron.

Vèrs Sant Andiòu de Forchadas mòstron mai un cementèri « gaulois ». Nòstre Lechós a sas pèiras.

De luènh a mai que d’una forma selon qu’am lo sònha. Remarcon que, vist dei gerbièr de Jon sembla en d’un grand chapèl de femna, a d’aquel chapèl de las vuèlhas qu’apelavon lo CHAPÈL MOTET. A la poncha li a una planeta e vèrs lo mèi dei sèrre coma doas terrassas ; vuna ei Levant e l’autra ten tot lo Nòrd e un bòn pauc dei Coijant. En la terrassa dei Levant, li a la tant remarcabla taula dei diable. Aquò’s una grand pèira lausina que sembla una taula portada sobre doas autras pèiras bèicòp plus petitas. A quicòm d’una pètça d canon bracada còntra lo sèrre de Cusa o de la Relhador. Mai que d’un vaicheiron, (ieu per lo prumièr quand èron dròlles) an cresut que lo diable d’autres còps li veniá far bombança dessobre embe totes sos diablotons, surtot la vegèlha de Sent Joan.

Ei bòrd de la terrassa qu’entora tot lo Nòrd dei Sèrre se tròba lo RANC DE LA MAI. De lechas a pic bòrdon un traucàs alonjat vont l’am pòt se sacar que per un passador ei coijant. Aquò’s ei fons d’aquel trauc, as pèses de las lechas que d’autres còps em vesiá la pòrta de bornassas que son aiara bochadas per de pèiras esbotladas o que li son estadas gitadas pas vachièrs.

A la poncha de la lecha se tròba lo RANC DE LA CAMPANA. Çò que lo fai apelar lo RANC DE LA CAMPANA a causa que quitla coma una campana quand li picon desobre. Es esquilibrat de tala manièra sobre dos autres rancs que la man d’un enfant de quinze ans sufís a lo far bolegar e a li far rendre un son que n’empausa.

Vista dei coijant, aquela peirassa a quicòm d’aqueus monuments que dins de païses apèlon de DOLMENS. La joinèssa que garda as pasturaus d’alentorn ama a la faire sonar. Mai que d’una vacheirona li a virat son saol de rigaudons dessobre.

D’aquí ei RANC DEI MÈIJORN li a que dos passes. Totas las generacions de vachièrs e de vachèiras qu’an gardat en Lechós coneisson lo RANC DEI MÈIJORN e la fonteta que trai a sos pèses. Aquò’s aquí que manjavon lo mèijorn un brostet de pan negre e un morsèl de picaudon. Puèis juavon a pata, a vistra, a la chabra, a la caia, ei mòti, a la marèla, a las quatre metas e que te sabe ieu quant d’autres jòcs.

…

A ! Monsur lo Docteur, chau laissar durmir aqueus que duèrmon. Los mòrts e las trèbas vòlon pas èstre desrenjats, e sabon se venjar d’aqueus que son tròp querioses o que s’atardon tròp aquí d’ont chau pas…

…

Tot lo torn dès Dusonenchas, mai que d’un passant, en venent de velhar, a vist en la fònt de Curabiaça una lavandièra que lava aquí sa bujada quau sap dempuèis quant de siècles.

Los plus deslurats coma los autres, dengús a ausat li anar demandar quau èra, ni encara mins li propausar de li ajudar a tòrcer sos lençòus. Es arribat a d’autres de veire un enfantós brelhadís que plorava tot desnús coijat sobre la neu l’ivèrn, e, l’estiu, ei pè d’un grand sapatèl. Dengús n’ausa se n’aprochar. Quau sap ? Li a benlèu de tombas pr’aquí ?

D’òmes a tota barba e pas de tramblaires qu’aián a traversar los bòsses dei Chaumelhàs ei meitant de la nuèit, an trobat totea las forèsts esversadas, los abres enchabestrats los uns sobre los autres. Aián qu’a randar ; lur èra empossible de passar dins lo bòsc. Quand èron partits, los abres se replantavon, e ausion lo lutin embe sas bòiras, sos charris e sas chadenas que charjava, que boirejava, fasiá un brut de diable, o que risiá dins los bòscs de los avèdre fat randar.

…

Aquò’s pas tot çò que Lechós a de remarcable ! Desempuèis la poncha dei RANC DEI MÈIJORN ei Bronchet de Ròchamaura e la granja de Dusonenchas li manca pas de pèiras trauchilhadas, marcadas de traucs redonds, renjats d’una manièra queriosa. De trauquets son faits ei compàs, d’autres son alonjats ; am diriá la piada d’un òme. N’i a dos bien faits coma aquò sobre una pèira ei bòsc de Chaumelhàs. Vèrs los Olètas sobre Burzet, li a la chalada d’una èga un pè aumins fait en d’un ranc. Cònton que quò’s lo pè de la muòla de Sant Pière quand passèt pr’aquí. Quau a fat tot aquò ? Los sauvatges, los vachièrs en s’amusent ? Benlèu mai la pluèia, lo gèu e lo solelh ?

…

Si quò representa d’estièlas, l’Univèrs i es figurat, tant i a !

…

Vòstre amic es jamai empaitat per explicar quicòm ! Me sos mai que d’un còp demandat perqué e per quau tant d’aquelas pèiras marquetadas son estadas fendudas e breisadas o darrochadas as desbalencs.

…

Si aqueus traucs, aquelas scudas o cupulas coma dison, son estadas faitas amondaut ei Lechós pas prumièrs òmes decendents das singes d’après quauquos uns, li a de siècles e de siècles, aqueus particulièrs devián ben encara avèdre aumins un pam de coeta ei bot de lur eschina e de cervèlas pas megeus un plen uòu. Devián mai èstre gentament borruts. E dire qu’aqueus meitat d’òmes coneissián las estièlas, que sabián lur nom, coma se permenon amondaut sobre nòstras tèstas, que sabián faire de cartas de las constellacions que vuèi los òmes de sciantça los mèlhs evòluats, coma dison, sabon pas deschifrar e que dengús dins lo país pòt comprene ! Aquò despassa ! Sans dobte, vèrs Sant Aulàlia son vuèi en plena regression, coma dison. En tot cas, si ai un bòn conselh a vos donar, Monsur lo Mètra, venguessiatz pas vo contar aicí un duminche lo vèspre a l’auberja. Sans que fuguèssia lo duminche de la violeta, poiriatz ben n’emportar vuna aquí vont entendètz ben, que vos costariá pas bien d’argent.

…

Encara vuèi li a en montanha de pastres, de rolièrs, aqueus que qu’an costuma de córrer la nuèit, qu’en considerent lo cèu vos diràn l’ora que zes, eitant sur coma embe una bòna mòstra.

…

Tosjorn aquela Sciança e aquel Progrè ! Sabe pas quau los a maridat, mè jamai s’es vist un parelh plus mau assemblat. Aqueus qu’admiron aquelos dos personatges pòdon nos tractar d’endarrieirats, de sauvatges, de Pagèls. Aicí, en montanha, nos ne’n fotem pas mau. Nosautres pensem d’elos çò que zeus penson de nosautres. Quò fai que sem quites.

…

Es verai que nòstros anciens reglavon lurs trabalhs sobre la luna, las estièlas, apelavon aquò las calendras. Chasque mes, chasca fèsta, chasque Sent aiá un provèrbe per guidar çò que deviá faire.

Avètz ausit parlar benlèu dei provèrbe das vachièrs de Març e d’Abrièu e de la Vuèlha de Mesenc ?

Apelem vachièrs de Març los quatre darrièrs jorns e vachièrs d’Abrièu los tres prumièrs jorns. Aqueus sèt jorns an tosjorn marcat e marcon encara lo temps que deu faire tot lo printemps :

« La Vuèlha dei Mesenc disiá : Vai-te’n Març, embe totas tas petaradas. — Qu’ai ’chapat mas sèt goadas. Puèis Març diguèt a Abrièu : Baila-me’n tres que ieu n’ai quatre — E farem un pauc mai la Vuèlha batre (I).

…

(I) […] Quand Sent Antoena mònta en sa saumeta — quaranta jorns li repeta — Mè que li mònte o que li mònte pas — s’empacha pas de repetar —

…

Ben possible, Monsur lo Docteur, coma vo disètz. Coneissem la Posinèira. Que de còps quand ère dròlle, mon pèra m’aiá esvelhat en me creident : « Lèva-te, petit, la Posinèira marca tres oras e mèja ; es temps de liar los buòus. »

Mè per aquò, aquela istoèra m’estomaca un breison ; li vese pas clar dins qu’aquela botelha.

…

Coma vuèi, pardi ! Per bien de monde per semenar, per copar los bòscs surtot, remarcon vont en es de la luna, si es novèla, si es plena, si fai quartièr. Quau es aquel que cultiva que sap pas que la meitat dei temps la luna rossa tua las semenalhas. Per recoltar de gentas pestenalhas, las chau semenar lo prumièr o lo second jorn de la luna, jamai en la luna vuèlha. Los tartifles plantats lo sisièma e lo seitièma jorn donaràn tosjorn en qualitat sinon en nombre. Aqueus que los fan lo darrièr jorn de la luna d’abrièu, vo tene daus Anciens, son assurats d’avèdre una bòna recòlta.

…

Admetètz ben que la luna agís sobre l’aiga de la mèr. Si a una enfluantsa sobre las vagas, perque n’auriá pas sobre las plantas e sobre los animaus ?

Quau sap si n’a pas mai sobre quauquos òmes ? Li a pas de temps escotave d’enfants que sortián de l’escòla. (Surament aqu’èra pas vòstros escolièrs ; aqu’èra aqueus de vun de vòstros collègas). Çò fasián entre eus aqueus javardons : « Lo Mètra es lunard coma un chin ! »

Quau champaira pas l’Armanhac ? L’avem tosjorn segut.

…

Per ‘ora novèla aquò’s autra viaa.

Nos li sometem quand anem prene lo trin, quand avem a faire vèrs lo collector o los autres òmes d’afaires. Sortits d’aquí, nos ne’n sociem coma de nòstros prumièrs esclòps. Nòstra mòstra quand sem vèrs nosautres es amaondaut sobre nòstra tèsta. Es tosjorn reglada aquela. Monsurs los deputès, pas megeus Monsur Ònorat n’ausarián tochar las agulhas.

…

Diluns, dimars, dimècres — Janvièr, Faurièr, Abrièu, Avost — Pareis qu’aqueus noms venon das Romens ?

…

Sos de vòstre aviaire ;aquò’s pas cresable que lo jorn que rapèla la mòrt dei bon Dieu semble encara consacrat a d’una deèssa pas de la mèlha reputadas,e totes los mes e jorns a d’una banda de dieus que los totes valián pas quarteiret de chin purrit. Tot aquò ten a de vuèlhas abitudas.

…

Per un còp, la Marianna trobèt quicòm de plus aimable que lo paganisme das Romens. Auriá pogut trobar plus batejat si zela vo èra estada.

…

En montanha coma en Bretanha an tosjorn cresut que chascun das doge prumièrs jorns de l’an marca lo temps que farà pendent lo mes que còrrespònd.

…

Vèrs nosautres mai dison : Anuèit, anuèit per vuèi.

…

Los fuòcs de Sent Joanse fan en totas nòstras montanhas lo vèspre, a nuèit tombanta, la vegelha de la fèsta. Entre qu’es achatonit, chasque vachièr o vachèira atuèba son fuòc ei caire de lur pasturau qu’em vètz de plus loènh.

…

Mè, monsur le Docteur, vo chau ben per pas prene lo javari. Tot lo monde lo sauta. Ieu l’ai sautat, vos lo sautariatz si veniatz nos veire. Quau lo sautariá pas ? Los mins lèstes drojon aquel vèspre.

…

Ai ausit contar que vèrs Mònistrau sobre la Loèra semenavon las cendres dei fuòc de Sent Joan davant la pòrta de lurs estables per que lurs tropèus prénion jamai lo mau das pès.

…

Que volètz ? Aquò’s una manièra coma una autra de celebrar l’Esquinòxa.

…

Nosautres comptem tosjorn per vint los uòus e las liuras que peson los vestits de seda. Dison : dos vints, tres vints d’uòus ; mon caion pesa sege vints, dèsa-nòu vints…

…

È ! monsur lo Docteur, quau, en montanha, a pas ausit parlar de las sèt femnas de Barbablèva, de las sèt goadas de la vuèlha de Mesenc e das vachièrs que son sèt mai ?

…

En vos escotent, Monsur lo Docteur, me sembla pas ausir entendre nòstre catessima quand nos explica lo mistèra de la Senta Trinitat. Mè, o ben, a mon aviaire, los Druidas èron a meitat cretiens, o ben, Monsur, sètz, sans vos ne’n dobtar, un pauc cosin embe aquelos qu’apèlon los ereticas.

…

Arriba tant de còps que los enfants an mai d’eime que las bèlas personas.

…

A ! Ei Lech’os, Monsur lo Docteur, quau vos diriá tot çò qu’òm lai sent perquiamont ? Si deviatz pas vos mocar de ieu, vos contariá que quand òm a pro espiat las taulas e los rancs a sons estonants, totas aquelas marcas queriosas sobre las pèiras, quand òm a contemplat a son saol las Alpas, la mèr e aquelas vintenas de sucs d’Auvèrnha que tenon tot lo coijant e semblon a aitant de fornèus de l’anfèrn, davans que de davalar òm se pòt pas empachar de quitar son chapèl ; òm a una granda esveja de se botar d’aginolhs per adorar l’Artista qu’a penturat aquel tablèu. Ei mèi d’aquel silença que pas ’na moscha bronzís, sembla quasi que se vai ausir tot d’un còp la voès d’Aquel que parlèt a Moïsa sobre lo Sinai.

Aquòdonc se compren sans pena que los Anciens establiguèssion lurs ostaus sobre los sèrres e que s’i reüniguèssion per celebrar lo culte de lurs dieus. Si òm èra pas batejat, òm seriá temptat de ne faire aitant !

…

chapèl de Godet

…

Excusatz-me. Ieu m’i botarai gis ; ieu prendrai una chadèira ; Monsur lo Mètra passarà ei fautuèlh.

…

Aquò vos reven ; avètz l’abituda de vos escabelar aquí dedins, ieu saupriá pas me li assetar. Passatz aquí, vos fasiatz pas convidar.

…

A ba ! Monsur, vos prestarai mon lichet è mon chalelh.

…

La fònt oficièla ! Ò mon Dieu ! la sorça de la Loèra dins qu’un estable, dins lo bachàs dès Loèra ! Dirián ben que lo plus grand fluve de França sòrt dei riu de Merdanson ! M diretz que lo mòstron aquí dedins as toristas !

Chau veire arribar amondaut aquelas plenas autòs, aqueus plens autòcars de Monsurs è Damas. D’aucuns, si un Pagèl lur disiá que lo Gerbièr es de burre, demandariá a lo tastar. An ausit dire que la Loèra preniá sa sorça dins una fèrma d’aquel nom. Vite, vite, van totes veire la fònt dei pèra Jausèp.

Lo sòrton dès ele ; bevon a plens veires ei bornèl de sa fònt, se lavon en son bachàs. A bòn lur far bailar dètz sòus chascun, aquò’s pas char !

Quauquos sabents an pas vougut aquela fònt per la sorça de la Loèra, coma los toristas è los badauds ; la son anat fotre quasi vèrs los Pradons a d’una lèga d’aquí, d’ont es d’après eus l’Aiga Negra, per çò que es benlèu pauc o pro lònja, es devenguda la Loèra. Vialavuèlha l’apèla Legernacò. N’i a vun que la fotiá aquí dessobre una explicacion sabentassa. Ieu sos pas sabent ; autrament vo traduiriá : lo cròs de Leigiret !!! Aquel sabent li parla de Linjarina, dei Chastèl dei Leigiret, de tot : de bònafe, de Masan, de Cepons, de la Lausèira, jusca de quauque monsur adjectif Niger que seriá lo paire de Liger, la Loèra vèrs Sant Aulàlia, Léger quand arribatz vèrs lo Lac d’Issarlés.

…

Plèti, Monsur lo Docteur ? Avètz dit : Nasalisé ?

…

Aquel Monsur Voltèra que se figurava ausir roinar sos semblables, poiriatz ben lo laissar de costat ; dengús l’a jamai gaire vantat.

Per çò qu’es de vòstre Lingerine, m’excusaretz, mè per ieu li a pas traça aquí dedins de vòstre Liger. Lingerine ven d’enjarina que vòu dire enjustiça, chicanha. La bicòca que pòrta aquel nom fuguèt presa dins la Contràs per un capdèt d’ostau as despens das usatgièrs que li veguèron una enjarina e donèron aquel nom a d’aquel caire per se venjar.

…

Çò que vos dise una cotleta ? Mè tot lo monde aicí, Monsur, vos diriá qu’ai rason. Un ostau vèrs las Ruschas, comuna das Estables, bastit après una chicanha de familha, s’apèla Lenjarina. Trobaretz encara un Lingerina vèrs lo Biatge, un autre vèrs Sant Andiòu de Forchadas, vòstre Liger es fotre ben loènh d’aqueus endreits per lur avèdre donat lur nom. Quauque còp, Monsur, las cotletas das Pagèus valon ben las luardas das sabents, è pòdon regardar dins los uèlhs lurs sòrres, las filhas de la Sciença, embe lur morre enfarinat è parfumat a la crèma de l’Academí e a l’essença de Sòrbòna !

…

Los Pagèus an tosjorn vist la sorça de la Loèra aquí vont es, ei prat dès lo Sanhàs, a mèi chamin entre lo Gerbièr de Joc è lo Sèrre daus MontDieu. Lurs vuèlhs papièrs, las tradicions de lurs anciens l’an jamai plaçada en d’autre caire.

…

Los libres pòrton çò que li bòton. Mè jamai dengús a vist un jonc ei Gerbièr ; aquò lai es ben tròp eissut. Lo vèspre las aiglas se li ajacodon coma las polas en l’estable coijon en l’ajocador.

Los Gòloàs esperèron pas que los Ròmens venguèssion los pilhar per apelar lurs sèrres Joc, Suc, Ranc, Barri, Bana, Puy, Chalm

…

Bot de Barra ei nòrd e la Barreta ei mèijorn dei Lech’os pòdon ben tirar lur nom de las lechas qu’entorron aquel sèrre, que semblon a de Barris. Los anciens apelavon un barri lurs murs de defença, lurs fortificacions. Tot lo monde sap que si los Aubenassiens son apelats los foira barri d’Aubenàs aquò’s per çò que lo torn de lurs barris èra mau femorjats.

…

Nòstros ancètres fuguèron uroses que lurs sèrres, lurs bòsses, lurs narsas, lurs sanhasses e lurs conhèras los preservèssion de l’envasion das Romains pilhards, tuaires, volurs d’enfants, de femnas, crapulas ei darrièr poent.

Qu’àsiom pas arrestat los toristas ! Tot lo monde saupriá encara vont es la sorça de la Loèra !

…

Vos ai dit que fasiá pas tosjorn bòn s’anar permenar de nuèit lo torn dès Disonechas. Mai que d’un an vist un chaval gitent de fuòc per la gòrja e per las narriças que davalava, as quatre, lo lòng dei Mauriu, sos fèrres ne’n belijavon.

Aquò’s pas ti solet que trèva. Lo fermièr dès Disonenchas vos contarà qu’un còp que veniá de la fèira dès Sant Cirgue, a chaval, sa femna darrièr ele, quand fuguèron ei rieu dei diable, pas loènh dès ParadÍs, (podiá èstre de vuèt a nòu oras de la velhada) veguèron una clartat, coma una granda lantèrna que davalava lo lòng dei riu, portada sobre una viaa coma una chadèira que corriá sans brut mè vite, vite coma una lèbre.

Coma arribava davant eus, ausiguèron quicòm que fregissiá, la lantèrna virèt a gacha per pas los esclairar, è tot s’anèt pèrdre en la clapa de la Loèra, pas loènh d’aquí.

…

A vòste aise, Monsur, risètz tant que voudretz, vos geinessiatz pas. Mè ai paur que si eriatz estat a lur plaça, auriatz chiat en vòstras braias.

…

Sans parlar de vuna de las plus anciènas familhas dei país, los Monsurs de Pampelòna qu’an lur nom emprimat totes los diminches dins lo Cleron de l’Ardecha.

 

…

MontDieu

…

Ò ! Ò ! mon òme. Parlatz bien. A ben vos ! Òm diriá qu’avètz vist lo lop petar sièis còps dins qu’una sonalha. De tostemps los Pagèus an vescut de libertat, es en lurs venas coma lur sang. Mè lo sèrre que pòrta aquel nom sobre vòstras cartas, nosautres l’apelem lo Sèrre de lubèrta.

Un bòsc desvastat vont rèsta ren mai que de borlas, de ravanèus e de sechaisses bòns per estripar las braias das passants.

…

Aquela manièra de parlar faifigura. Los dròlles, los vachièrs lo dison en piquent embe lo manche de lur cotèl sobre un baston de tinèl en saba per faire un fiulet.

Caramèla, vèni, vèni

Te donarai una prunèla

E de pan, e de vin.

Que l’estofa vitament

Te trairai dins qu’un bartàs !

…

Surament, aquò’s aquò qu’entendián los ancièns quand apelèron Ranc d’Abranc, la cresta de rochièr que separa la valada de Maires d’aquela de la Socha. Sabe pas de que lo nom dei patriarcha Abraham ven fotre aquí.

Una autra cotleta coma aquela dei « Suc de la Liberté » ! Sans maliça per Monsur lo Mètra !

…

De mon temps quand los javards volián s’esquilhar un moment, anavon en d’un gèu ei risca de s’esjavilhar, o ben montavon a la cima d’una còsta embe una lèa. E ardit petit ! lo plus lèu qu’èra ei fons. Mè desempuèis, li a environ vint ans que Monsur lo capitèna d’Indy e vun de sos amics, lo brave capitèna Echeman que se tuèt en aprenent a volar, nos venguèron mostrar coma l’òm pòt s’esquilhar sobre la neu embe doas lònjas possetas, vuna de chaque pè qu’apèlon esquís. La joinessa vòla sobre la neu a la decenta, trampasson las congèras, escalada los sèrres, òm diriá d’aucèus ! Los Pagèus en fuguèron esbaïts. Desempuèis sòrton quand vòlon, se foton de la burla. Per saupre lur reconeissença, vos chaudriá lur anar mau parlar de Monsur d’Indy. Per aquò me venguessiatz pas m’anlevar ma tèsta. Un còp qu’ère vengut nos veire embe quauquos amics, per li far fèsta, vèt’aicí los vèrs qu’un trobador dei país li diguèt :

…

Benlèu per çò que es estat trobat vèrs la Mascharada un masque que se pòt veire sobre la pòrta de l’ostau nòu qu’a fat Vòle, que fuguèt trobat a dos passes d’aquí sobre lo bòrd dei chamin ferrat de Brioude a Vivièrs. D’aucuns dison que quò’s las tèstas de Cesar que auriá passat pr’aquí è auriá donat son nom a l’ostau de Ceserièr, de l’autre costat de la Loèra, sobre lo mème chamin.

…

Vòstre sabent, Monsur lo Docteur, fai un fotut mascle d’aquel Karius per li donar a peplar totes los clapasses dei país. Aquel brave òme deviá pas conéisser lo provèrbe : Totas las pèiras molon ei mème caire.

O mèlhs : Ei chièr las pèiras, dei chièr las pèiras.

…

Avètz passat sans vos arrestar davant la Sèita dei sartre entre la Loèra è l’Aiga negra, faita li a de siècles per un Palhès dit Sartre. Avem agut tant d’autras sèitas ei país ; encara rèsta la sèita dei Chaumelhàs, la sèita de Prat sauvatge, la sèita dei Pònt de la Loèra.

…

En Botèira las familhas Sartre son pas raras. Los Sèitas ne’n plòu. Seitaire, ressaire vèrs nosautres se dison pei mème mèstre.

Los ressaires embe lur rèssa fan d’escodents, de pòsses, de platèus, van dins los bòsses, esquarisson, marcon lurs bilhons embe un cordèl trempat en arcana, è los mònton sobre un chavalet. Puèis, vun de naut, l’autre de bas, se fan :

       Ressem, seitem

De possetas, d’escodents.

A la jornada doçament,

A prètzfat tant que poirem !

Tira la rèssa, fraire Joan

Tira-la tu que siás lo plus grand.

L’aiga es bòna, lo vin es melhor

Tira-la tu bòn companhon.

       Rssem, etc,

Lo ressaire ganha gaire

Manja pro

Travalha gaire

Se fai capon

       Ressem, etc.

Lurs fraires los seitaires boton lurs bilhons sobre lo charri de las sèitas e fan susar l’aiga a lur plaça.

…

Aquel, se lo teniá, lhos fariá ben veire ! Aicí, en montanha, pas vun auriá vougut bigar lo nom de son pèra còntra una rauba de senatur, còntra un fautuèlh de mètra, pas megeus.

…

Ò pas la pena ! Vos ne’n vòu dire de tèsta : Albaric, Anterion, Bertuit, Besson, Sèita, Darbosset, Exbraiat, Fialon, Galimard, Gamòndès, Abausit, Aon, Issartèl, Lermet, Martarèche, Peruusèl, Ribèira, Solelhac, Talagrand, Testut, Vòlle.

Si ne’n trobatz pas pro, lo registre es badat ?

…

Ai ausit contar que pendent la Revolucion de 1793 un paure prètre, mè desbrolhard coma totes los curats de montanha, que s’apelava d’aquel nom, Exbraiat, èra estat pres è menat davant aquel qu’apelavon lo Directeur dei district. Coma l’enterrojavon sobre sas òpinions, ço li faguèt : Ieu sos bòn bòn republiquèn, mon nom Exbraiat vos o ditz, aquò’s pas un escaine. Sos tan ben que vos Sans culottes !

Pareis que lo lachèron !

…

Aquel qu’es coneissut èra mèra d’un petit país. Un roaiaume !

…

Totes aquelos qu’ai coneissut èron de raiòus.

…

Aquò’s pas tant sur qu’aquò, Monsur lo Mètra ! Las idèas e los enterès chanjon tant. Aquò s’es vist, aquò se veirà. E puèis, com se ditz, n’i a tant que venton a l’aura que bofa.

…

Totes aquelos noms, Monsur lo Mètra, son ben vuèlhs. Vos vau dire una istoèra que m’aviá contat feu ma grand. D’autres còps, li aiá una fada qu’anava raubar en d’un ostau totes los fatons das enfants (das saladas, disián las fadas). Lur laissava pas una fata, pas un petàs. Per la prene, usèron de rusa. Botèron ei saut de la pòrta un parelh d’esclòps, plens de tachas. La fada arribèt sans se mesfisar, li saquèt sos pèses dedins. Dei còp seguèt clavelada. Plus moièn de sortir sos pès è de se’n anar. Per se tirar d’afaires, chauguèt faire una pacha è dètz promessas. « Per çò qu’es d’èstre riches, ço lur faguèt, durmètz tranquilles, jamai vo serretz. Mè podètz comptar que d’ara z’enlai mancaretz plus de fattons per vòstros enfantons pas mai que d’enfantons per vòstros fatons. »

…

Es verai que dins la Lausèra dei costat de Maruèges, la Canorga, vos diràn : « A benètz beure un veire de vin abe nosautres » per vos envitar a beure un veire de vin.

Un buòu s’apèla un buòu è un veuse un veuse ; çò que fai dire as Pagèus qu’en Lausèra li a pas una grand diferença entre un veuse è un buòu. Mè dei biais que sem sobre lo chapitre das mestièrs, vos parlarai das pairolièrs.

Lo mestièr de pairolièr, en de païses es lo mai valent mestièr qu’un òme pòschia prene. Un bòn pairolièr coma se ditz, es Joan de tot mestièr. Fai è petaça los pairòus è las pairòlas, las gèrlas, las faissèlas è los ferrats, estama las olas, los cuèuras, los culhièrs è las forchetas, petaça jusca los cremalhs, los pautons, los araires, totas las ferramentas dont nos servem.

…

Aquò’s pas quau que siàschia que vuèi poiriá ne’n far aitant ! Per ramplir un pairòu de jambons è de bacon, ei prètz que son, ne’n chaudriá de pistòlas. Tanben mai que d’un joine quand se marida asèima aitant la legetima de sa mia que son morre. Lo provèrbe ditz : « Vau mai dire : Laida que botarem, que Genta que farem ? »

…

Paure pairòu ! Pechairàs ! Cònton ben qu’ei Velai è en Auvèrnhe te rèsta encara quicòm de ta gloèra d’autres còps. Mè en nòstre país, vai, te veses ben dos amà tres còps ! Coma pòdes te reconéisser ? Quau diriá qu’as vist los òmes se botar d’aginolhs davant tu ? Es verai que totes los viures passavon per ta larja pança ! Mè, fai pas ren, per te montar parquimont a tocha lo Solelh, lo bòn Dieu de nòstros pèras, li a un pauc de chamin. Es que auriás pas dauput aquel onor a tas còstas tosjorn polidas, vont los òmes veguèron benlèu pei prumièr còp l’esmatja de lur dieu ? Los Pagèus deurián bien far coma lurs vesins, los Veiliòguèsses, rasclar, fretar è esclairar un pauc mais totes tos fraires que rutlon encara dins lur país. Ta gloèra es bien tricolada darrièr los sèrres, aquò se pòt dire. La pauruènha redorja dins ta gòrja sa vaissèla e sas pelhas. Las sirventas te borron lo ventre embe de lanteirons, de chaulets, de tartifles è de caròtas. Tota la cosina das monsurs de la sot es bòna per tu. De ta gloèra, en nòstres país, ne’n rèsta qu’un traucàs a la poncha d’un sèrre qu’apèlon lo Ranc dei pairòu, è que totes los pastres sabon, amondaut vèrs Chaumièna, a la crica que comanda la comba de Barnàs. Quand a plòugut un pauc, òm poiriá li far sa toalèta das pès a la tèsta. D’aucuns dison qu’aquel bujau a dut servir a las fadas è a las fachinèiras per lur trafic embe lo diable.

…

Es vuèlh lo provèrbe que ditz : Janvièr amassa las sochas, Faurièr las crema totas.

…

Fariatz encara un bòn còp Monsur lo Mètra, aquò’s vuna de las melhors manièras per far coneissença embe Grapinet, embe lo Cremat coma l’apèlon ei Forès. « Var de Gier lo Cremat », sabètz ben : Riva de Gièr, vont a causa dei fum dei charbon tot es negre coma lo diable.

…

Amà sas banas.

…

Vilèn Belzebut qu’as de banas, qu’as de banas

Vilèn Belzebut qu’as de banas en ton suc !

—

Ieu creiriá pluslèu que los Ròmèns qu’aián pilhat tota la tèrra è que se fasián pas scrupule d’emponhar pertot çò que mai valiá, prenguèron dins lo lengatge das Gòloases tot çò que podiá embelir lo lur.

…

Vòstros sabents nos cònton que tot lo monde se botèt a parlar en jargò latin, entrò que los ròmèns fuguèron mèstres dei país.

Si Monsur lo Mètra podiá botar un pauc d’òli en ma lantèrna sobre aquò ?

…

Ò, ò ! Totara vòstre Monsur Voltaire nos ataulava ei bachàs das caions, è vèt’aicí que Monsur lo Doaièn nos monta d’un còp ei reng das negratons ! Ganhem de galons. Coratge !

…

L’autorité ? Diantre ! Sabre de bòsc ! Los Ròmèns mandavon lurs sodards ei paure monde, raubavon lurs enfants per ramplir lurs escòlas ?

E ieu que cresiá que qu’èra la Republica vuna e endivisibla qu’aiá esventat l’escòla obligtoèra è gratuita, e deman, benlèu, unica !

Encara un brevet qu’aurà raubat as Ròmèns !

…

Disètz ! Monsur lo Mètra. Vos sembla qu’aqueus Ròmèns devián èstre tant plus fins que vosautres ? En gis de temps aprenguèron lur lengatge a tot lo país ! Vont es tracolat lo Progrès ? Parlem tosjorn patoès. Tanben que d’un bot de la tèrra a l’autre nos coneissem è sabem d’ont sem, rien qu’en nos ausem. E dempuèis mai d’un siècle è dimèi, dins lo mindre vilatge li a vun vo dos mètras, de libres è de libres, de gazetas, lo fònògrafa, la T. S. F., coma disètz…

Èron fins aqueus Ròmèns !

…

Qu’òm es urós de pas ren saupre ! Òm a pas vergonha !  Monsur ven de nos aprene que nòstras grands aurián fat lo mestièr de filhas a sodards ! Aç non ! Las Pagèlas d’aquel temps aurián foitat totes lurs mètras de latin…

Mè de potons ?… Ei talon de lurs esclòps.

…

De latin polit coma aquel, tot lo monde ne’n sap. Li a quauque temps anère consultar un notari per de bolas. Me faguèt veire un acta vont es question de la tanura, de bordara de Bernard, de tres jornals de quarradas ; un contrat de mariatge de mon arrièr grand, vont es question d’anolhas, de flaçadas : de franc patoès !

…

Si quò’s a l’inhorença que devem de conéisser coma parlavon nòstros ancièns, nòstre Monsur lo curat, ei luòc de chantar en son ufice dei Sabte Sant : O felix Culpa, fariá tan ben de dire : O felix Ignorantia.

…

Pas tant vuèlh qu’aquò, lo bòn Mònsenhor Còsta avesque de Mendes en Losera, li a gaire mai de cinquanta ans, botava de passatges en patoès en sos mandaments de Carèma.

…

« Quau vos fai esmodar la matin, cranhètz pas l’aura frescha »

…

L’aura, Monsur lo Docteur, es pas tosjorn una bisa fresqueta ; quauque còp, quand se met a bofar, nos a lèu adut la neula e lo mauvès temps. En quauquas menutas los sèrres son acaptats per las borras ; òm diriá que la nuèit arriba, que s’achatonís, los esliuces, los tronedes e la pluèia son pas loènh. Los Estables ne’n sabon quicòm quand Alambre pren son chapèl.

…

Es solida.

…

Que diriatz, Monsur, si ei fetge de l’uvèrn eratz estat ensarrat en montanha per un jorn de burla ? Quand òm diriá que totas las auras bofon ei còp. La neu comença per tombar a flòcs, puèis se fai fina, aquò’s la cira, la cisampa tarda pas a se metre debot, è bienlèu aquò fiula, aquò miaula, aquò inna, aquò fai un brut esglaiós. La burla solèva la neu de tèrra, fornèla, mònta jusca dins las borras, vòla e se saca pertot, avugla ; òm li vei ren mai. Malèr a d’aqueus que son defòra ! Tòrnon pas tosjorn totes vèrs eus. Las conhèiras n’an acaptat de braves. Aquelas tarriblas conhèiras qu’ensarron, d’ans que li a, los Pagèus dins lurs ostaus pendent de meses. Quand lo temps s’espassa lo país sembla a d’una mèr acaptada de vagas fijadas pei gèu.

Los rius è los doronasses son comblats. Si aquí dessobre ven a tombar un pauc de labard è que jale de suita après, la neu pòrta los òmes amà quauque còp las ègas. Los montanhards an tornar lo pè libre è pòdon voiatjar sans crànher de s’emposar en las posarranchas ni de s’empaitar en las conhèiras ; lur rota es tota plana a pèrta de vista è semenada de diamants qu’esparpilhonejon ei solelh. Aquò’s tornar la libertat.

…

Grand cornaire que sos ! Vos fau bien mas excusas. Me semblava qu’ère ei mèi de la burla. Si sabiatz çò que chau bramar per se faire ausir.

…

Aquò’s, ma fe, verai !

Los òmes dei Nòrd entendon quicòm a d’aquò. Los Ròmèns se lai anèron mins fratar que dins lo mèijorn.

Aqueus Monsurs, embe lurs sandaletas, cranhián las aiganhas, las neulas ; aián paur de prene lo javari, d’atrapar una marfondèira ; anèron mai restar debàs, ei país dei solelh.

…

Quand vòstros sabents nos mòstron lo paire è la maire d’un mot, fan que badar lur diccionari latin. Si li tròbon la mindra viaa que semble tant si pè lo mot considerat, an lèu arrenjat l’afaire. Vèt’aquí la sorça !

Me sembla que perdrián pas tosjorn lur temps en consultent un pauc lo patoès.

…

E lo chivau, coma dison vèrs Mesilhac, lo chaval vèrs la Cham, coma faretz bruelhar aquò ?

…

chabra

…

Lo petit de l’èga s’apèla lo polin. Dins de païses dison un porin.

…

Coneissètz pas bien los Pagèus, Monsur. Eslèvon de polins, mai per gloèra d’abòrd. De paire en fils amem a anar nos permenar a chaval. Aquò’s un plaser per nosautres d’escampar una genta polina, una cavala que lambre, que pòschia gasar la neu, las ribèiras è sortir de las conhèiras. Una mauvèsa montura, un petàs, per nosautres aquò’s pas mai qu’un ase ! Los Pagèus amon pas mai los ases en lurs estables que vos los amariatz assetats sobre los bancs de vòstra escòla. Nòstras cavalas nos sièrvon per anar veire nòstros amics, per voiatjar, comerçar, è megeus as joines per anar fermalhar. Mai que d’una filhona n’a pres lo morre roge en vesent una polina estachada pei chabestre en la cadaula de la pòrta de l’ostau de son paire. Que dise ? En ausent lo tròt, l’inne de la cavalade son joine.

Li a cinquanta ans, Monsur lo Mètra, auriatz vist en montanha de mariatges vonte li aiá una quarantena d’ègas. chasque cavalièr aiá sa cavalièra darrièr zele, assetada en cropa sobre la chabraca. Lurs cavalas èron lavadas, pochinadas, carneissadas, floquetadas, aborlhavon ei solelh. Aqu’èra de nòças, aquò !  Aquò aiá un autre panacha que los mariatges de vuèi vont òm te vei de filhetas embe de cotilhons que lur acapton pas megeus los faus-cuols, que t’an lo crosolet plomat coma las anhèlas d’una parrejada après la tonta de Sent Joan. Aquí mai lo progrès a ben fat l’abre dreit. Nòstras grands montavon a chaval coma los òmes per anar a las fèiras, en voiatge, en pelerinatge ei Puèi, a la Lauvesc. Vèrs Sant Martin, vèrs Sant Agrève, èron acostumats a veire passar las Pagèlas de Santa Aulàlia a chaval qu’anavon a la Lauvesc embe lurs enfants, que joinas sabián cavalejar las ègas. Tot lo monde, Catolicas è Protestants, las saluavon ei passatge coma si èron estadas de reinas.

…

Los maneschaus, coma se ditz, baton lo fèrre quand es chaud.

Nos contaretz lèu l’istoèra dei nom dei chin, aquel amic de l’òme, tant fin que li manca que lo parlar ? Fai las reviras pas pastres, lur ajuèda a adralhar, sonhar lo pargue ; corsa las lèbres è tota la sauvatgina pas chaçaires, è garda los ostaus lo jorn amà la nuèit.

…

Li a mai de tres vints ans que me portèron batejar en la glèisa ; me sovente d’un mège siècle, mè jamai de la vida ai ausit apelar un chin un viòtre,pas mai un chin de garda, un tochador, que los chins de chaça que servián as Ancièns per tracar los sanglièrs, los cèrfs, los lops è las autras bèstias sauvatjas. Aquei mot, çupendent, me fai pensar que disem : Aquel animau se viucha, quand lo vesem que se rutla a tèrra.

…

De que aquò vòu dire, se vos plè ?

…

Aqueus Burgòndas, Monsur, me los figure plus diables que los Bòchas ; devián venir mai de per qu’amont.

Un òme èra pas gaire per eus. Tot de mèma sabe pas si serián anats bien vite per empausar lurs loès as Pagèus. Jamai las bandas de pilhards se son gaire vengudas fretar en nòstre país.

…

fedas

caions

…

embe

…

N’es tosjorn de mèma. Per un Pagèl çò qu’es dit es dit. Quand a picat de la man, la pacha es faita, la promessa es jurada : jamai lo fariatz desdire, poiriatz l’escorjar. Anetz pas ne’n dobtar.

…

Benlèu ben, Monsur lo Docteur.

Mè quau sap si se dandinar se dinhar en marchent es pas espelit en la mèma nisada que anar ? E que pensatz de farandòla si far en lengatge das Cèltas vòu dire lum ? Una marcha as fanaus ? Aquò fai considerar.

…

Aquí un solaç que fariá plasir a vòstre amic Monsur lo Docteur Bòndoïn, si vos ausiá ! De tostemps, ço ditz aquel Monsur, los òmes an considerat las estialas. Los reis Majas è los pastres que gardavon a Betleèm aurián pas vist, los uns l’Estiala è los autres los Anges que lur anonçavon la naissença dei bòn Dieu si qu’èra pas estat lur costuma d’espiar çò que se passava ei cèu sobre lurs tèstas.

…

Mès que sos decendents lhos passon pas per se botar d’agratipaudas.

…

Li pensatz pas ! Monsur lo Mètra ! Voudriatz faire tenir lo lum a d’un paure païsan. Aquò seriá& pluslèu a vos ! Sabètz ben que los Pagèus s’esmaion de la grammèra coma de lurs prumièrs esclòps. Dempuèis que passère la Senta Crotz, n’ai gaire pensat as a-e-i-ò-u que quand los ause chantar per mon vesin en d’una chançon qu’aicí tot lo monde sap (I).

…

(I) Quand lo boièr vai lavorar

…

Tròp, tròp sabents, Monsur lo docteur, totes aqueus mètras per una paura tèsta coma la mieu. Tenètz ! Quand avètz fenit de parlar me sembla que vene d’ausir una musica de cent tamborns. Mas aurelhas me’n còrno. Çò que disètz, aquò me sembla un boticatge de letras, de mots, una mèscla de tot, coma las sabon faire los droguistas è los veterinèras.

Los mots de nòstre langatge an passat per tant de gòrjas è de corniòlas, son estat estropiats, chanjats tant de còps, que per los reconéisser, chaudriá èstre un pauc plus fin que ieu. Per far quò, me chaudriá davans anar vèrs lo Puèi me faire refar en la pèira de l’Òli, aquí vont mandon totes los nècis dei país.

Quau sap si seriá plus avançat ?

Lo confrèra de Monsur que m’aprenguèt la sillabèla nos contava una istoèra de la tor de Babèl !

…

Òiò òi, Monsur lo Docteur, vos anatz faire dire qu’avètz perdut l’eime, que lai avètz tricolat, que sètz un pauc folàs.

…

E ben, Monsur lo Docteur, si èra pas lo respè que vos deve, vos diriá que sètz bon bica per ausar dire çò que disètz a la barba de totes los bonets carrats dei monde, è de lur creidar : « Venètz, me faretz pas borrar ! »

Chau que s’estiatz bruelhat en Bretanha.

…

Vèt’aquel brave òme… En traversent una charrèira fotèt un còp de tèsta a d’un tram è l’esversèt. Tranquillament acampèt son chapèl è sa pipa, gratèt un pauc son suchet è champeirèt son chamin.

…

Coma fan los Auvernhasses !

…

Dison : Aquela fònt raia coma lo braç. Li a lo Rai Pic vèrs las Perèiras è lo Saut dei Rai a Sant Melani.

…

Aiá benlèu un pauc rason. Los Pagèus, coma vos dirai aquò, an sovent l’èr de japar a la fin das mots. Vo avètz remarcat ? Amondaut, pairòu. Aquela abituda deu èstre ancièna.

…

Avem tant de mots vont disem : u. Si quauqu’un s’enduèrm darrièr una muralha risca ben d’èstre mordut per un serpent. Pendut, vendut, eibludat, eissublat, curat, burre, utisses, fum, lum, costuma, ubac, suc, ruscha, suse, romput, fuse, etc.

…

Aquela domisèla si èra estat plus sabenta auriá pogut li replicar : Quand dise U parle galoès. Nosautres avem tant de chanjaments de letras que los inhorents coma ieu sabon pas explicar.

Aicí disem : Faí lo freid ; aus Estables dison Faí lo freid. En bèicòp de mots que vèrs Sant Aulàlia se ditz O, ei Biage dison A : Una margarida, una margarida, una balasta, una balasta. Disem mai lecar per lipar.

…

Per çò qu’es dei E, avem aumens cinc manièras de lo prononçar. Avem un E que se ditz dei fons de la gòrja. Òm diriá que los chins quand an tròp chaud nos escharnisson.

…

Vèrs nosautres disem bien, bien rarament lo LA davant çò qu’apelatz un pòssessif. Quauque còp çupendent, benlèu per apòndarla règla, òm aus dire : la mieu femna es tant mai richa que la sieu. La sieu boaire aguèt lèu agromat aquela de son vesin.

Li a mai una borrèia que ditz :

       La vòle la mieu mia

       La vòle amà l’aurai

       Son paire me la dona

       Sa maire encara mai.

Botem lo LA davant los noms de las personas : lo Pière, la Maria.

A le fai EI ; de le DEI è DE davant los mots que vison un molon de viaas.

…

Mè, Monsur lo Docteur, coma faire per empachar l’usatge de chanjar los mots è la manièra de parlar ?

Si volètz faire lo garda champestre per gardar lo diccionari de totes los mots que vos agradon, aquò’s ieu que vos o dise :

Achaptatz, Monsur, unas bòtas nòvas !

…

E iò ! Monsur lo Docteur ! disem unas bòtas, unas gants, unas buòus, unas lunetas, unas braias, è si lo mot a la tèsta coifada per una voièla aquòdonc as ramplaça ai, è se ditz : achapton unas esclòps. Ei Biage dison ai per ai : unas buòus, unas o unas lunetas.

…

bòtas, lunetas

…

Femna

…

femnas

…

Vètz los noms de nòstras vilatges è de nòstras vilas : Massàs, Issàs, Issanlàs, Pratlàs, Lussàs, Aubenàs, Privàs.

Avem mai Daús, Patús, Chèrchamús

…

amarai

…

anarai

…

Mè coma respondre a d’aqueus Monsurs sobre tot çò que me demandon ? Serai eitant perdut quand parlarai que quand me taisarai.

…

A ! Monsur lo Docteur, vo ai pas fat exprès, vos assure. Lo diable se tòrcia lo còi si jamai ai ausit parlar dei paire ni de la maire d’aquel òme d’aquí — la maire abe aquel òme, coma dison vèrs lo Fraissenet.

E puèis de doas vuna. Per çò qu’es das libres de Monsur lo Mètra, saque pas aquí mon nas, li los laisse per tuar son temps. Aquò’s una besonha tròp crostilhosa per que vàsia m’embarganhar dins totas las chicanhas è javarinas que los sabents se fan los uns as autres pei biais de faire acordar lo sengulièr è lo pluriè, lo futur embe lo passat. Aquò me rendriá malaute. Vos o dise, cresiatz pas qu’anarai m’escorniolar per vos rasonar sobre aquelas babiòlas. Si s’agís solament que de trobar d’aquelas tornuras patoèsas qu’agradavon tant a nòstros ancièns, coma aqueste an fai un uvèrn d’una pèça, que me sente d’aise è que sos de léser, vau eissaiar de far l’òme.

…

la maire abe aquel òme

…

faire acordar

…

botar eissujar son blat

…

de doas vuna

…

fai un uvèrn d’una pèça

…

Aquò’s una bòna besonha, aquí l’òme que son

…

m’embarganhar

…

Aquel òme d’aquí

…

me sente d’aise, sos de léser

…

Un ejargòn, Monsur lo Mètra, un lengatge que la Senta Vierja parlèt per solaçar embe los pastrons de la Saleta a la petita Bernadeta a Lorda.

…

Los Armanhacs, aquò’s pas çò que manca ei país. Avem l’Armanhac dei pèra Menfote que fai espetar tot lo monde de rire ; l’Armanhac vivaroà de Monsur Fòròt, vont òm tròba un breison de tot çò que s’escriu, de tot çò que se chanta o se fricòta a l’abric de nòstros cubèrts.

Per çò qu’es de nòstre patoès, vèt’aicí mon Credo.

Nòstre patoès a possat coma los garçons en montanha, librament è sans mètras per venir li bofar dins las aurelhas lus règlas a faire venir simple.

Los Pagèus an pas besonh de libres per aprene a parlar. Vo aprenon en tetent, sobre los ginolhs de lurs maires un mot après l’autre.

E çò qu’apelatz la Sentaxa lur còsta pas mai que d’avalar una aiga belida o una ponhada de chastanhas. Lo paire e la maire de nòstre patoès seguèron… per çò que lo chaliá ben. Ai jamai ausit dire que per saupre coma devián parlar, aguèssion agut besonh d’un pargemin timbrat per un Ministre o quauqu’autre sabentàs de l’Académie ! E òm pòt dire que faràn ben mai de petiòts, sans qu’anon los faire enregistrar vèrs Monsur lo Mèra !

Nòstre patoès es tant vuèlh, è quau sap quant viurà encara en changent embe lo temps un pauc per’quò coma tot çò que viu.

Anessiatz pas montar ei cluchièr per sonar los clars, vos lai marfondriatz per çò que sonaràn los vòstres qu’ele serà encara plen de vida.

Dins lo país, los mètras, los gardas forestièrs, los factèrs, los jandarmas, totes emploiats baraguinon lo francès ; mè los Pagèus continhon a parlar coma lurs maires lur o an aprés.

…

Vos ladiatz pas, Monsur lo Docteur. Coneisse totas las dralhas, ai escampat las pèiras tant de còps que sabe vont son ; e puèis la luna vai levar ; dejà fai lusèrna ! Ei regrèt de vos quitar, Monsur lo Mètra ! E ei plasir de vos reveire, Monsur lo Docteur !

…

« La Bergère et le Moussu »

…

       Adieussatz Monsur, podètz ben vos n’anar

       Embe las bergèiras li a pas ren a ganhar.

Jean de la Laurencie    

Survivances celtiques & préceltiques | 1931

© Denis Capian, 2013

occitan.org

[1] Quon Sen Antoué’no mouonto en so souméto – quaranto jours l’y répéto – Mé qué l’y mouonté ou qué l’y mouonté pa – s’empatcho pa dé répéta –