Los sournetos de mo Gran

Lou Céze

Quand soun père è so mèro ségèroum mouors, Jean Lotoumo vendé tout soun bé qu’éro pas bien bel, car, quand oguèt poga l’entéromen, lou médéci é lou farmacien li restè per fourtuno, un cèze. Un pas dous !!

Reflechigué un moumen per veire de que pouirio faire per faire fourtuno, é décidè de quita lou poïs é dé porti o l’ovonturo.

E, coumo èro parféromen ouneste é que voulio rien fa perdre o dengu, onè trouba lou précètou è li démondè déque devio per sous dres dé succession soubre soun céze

Lou précétou qué ovio jamai vi un contribuable ton escrupuloux crézégué que se foutio de ieil é li respoundè en d’un co de pé ei Kioû

Sur alors que déviô rien o l’Età. Lotoumo se métè en marcho. Morchè tout lou jour dovon iel, sans sôupré ounté onavo, o lo toumbado de lo nuè, sé troubè dovon un oustâu, ei bouor de lo routo. Onè piqua o lo pouorto.

Uno bravo fenno venguè dubri é li démondè déqué voulio.

— Modamo, diguè lou Jean, soui un pàuvre vouoyojur sans un sôu é me forias bien plosi si me voulias leissa couija din voste oustâu.

— Bien voulountié, diguè lo fenno, car ovès pas môuvéso mino. Noun souloumen vous forei couija, méo mas soupa en dé iéou,

En effet soupéroun toutes dous, Jean counté son istouéro, é lo bravo fenno per li douna de courajé, onè quèro uno vieillo boutello de chotu de Mouriàu que…. Vous n’en disé pas maï.

E quond venguè l’ouro de s’ona couija, Lotoumo diguè :

Touto mo fourtuno, coumo vous ei déjà di, counsisto en d’oquel cèze. E coumprendrés focilomen qué voudrio pas lo perdre. Voulès mèl ou gordâ penden lo niè é mél ou rendre deman moti ?

— Bien voulountiè.

E lou métè soubre so tâulo.

Lou lendeman, ei moumen de porti, Lotoumo remerciè bien lo bravo fenno é li démandé son céze.

— Moun brave moussu, pouadé pa vous rendre vosté céze, que mo poulo l’o monja !

— Coumo ! oves leisea monja moun cèze, touto mo fourtuno, per vosto poulo Iéou volé moun céze ou vosto poulo.

E coumo li poudio pas beila soun cèze, seguè oublijado de li beila so poulo. Lotoumo lo métè sous soun bras é reprenguè so marcho dovon iel, O lo niè oribè dovon un âutre oustâu ounte li douneroun maï lo soupo é lo couijo. E en s’onen couija, Lotoumo diugé o lo potrouno.

— Garda me, sioupké, mo poulo que voudrio pas que l’y oribesse malur perse que oc’os touto mo fourtuno.

Me lo rendrè deman moti.

Mé lou lendéman, quand réclomé so poulo, li diguêron que lou coyou l’ovio monjado.

L toumo se fochè : Volé mo poulo ou vosté coyou !

E finalomen séguèron oublija de li douna lou coyou.

E se métè tourna eu routo é oribè din qu’un âutre oustâu ounte dounè son coyou o gorda per lo niè.

Mè lou lendeman la vacho avio tua lou coyou d’un co dé pè. Lotoumo tourné sé fochè foguè ton que li beileroun lo vacho qu’ovio tua son coyou.

E tourné porti, lou nas en ovon é lo vacho doriès iel estochado o so grovato. E lou souer onè démanda lo couijado per iel é so vacho din qu’un oustâu obita per uno vieillo fenno é so fillo.

Coumo lous âutres souers recoumondè bien que prenguèssiom bien suen dé so vacho. E s’oné couija !

Lo fillo de lo vieillo fenno, sopelavo Madeloum, èro jento coumo dous poutous é ovio dèsoviet ons. E coumo toutos los filletos de viei, ménavo so mèro per lou nas éli fosio faire iout ce que voulio. Lotoumo éro pas eucaro eudurmi que digué : Méro, volé monja un beaftek dé lo vacho d’oquel jouinome.

— Dé qué dises ?

Que vole monja un beafteik dé lo vacho de Moussu Lotoumo.

— Mé li pensès pas, es pas nostro lo vacho é es pas tuada.

— li fai paré, ne couporez un petit moussel, lou forei couoire é lou monjorei. E dengu né sâupro pas ré.

E se métè o pica d’os pês, é o ton ploura que so mèro onè coupa un moussel de lo cueisso dé lo vacho.

E lou lendeman quand Lotoumo véguè so vacho gombio é pleno de son, démondè d’esplicotieous é féniguè per dire :

— Vole mo vacho enteiro ou vosto fillo.

Li rendre so vacho enteiro ero impoussible. Lo bravo fenno séguè doun ôublijao de li douna so fillo.

Mé Lotoumo éno fé morido, sé métè plus en routo e trovoliè los terros de so fenno é dé so bello-mèro. E toutes lous ons fai uno bouno récolto de cèze.

Le Journal d’Aubenas | 03 04 1937

Las sornetas de ma Grand

LO CÉSER

Quand son pèra è sa mèra seguèron mòrts, Jan Latoma vendèt tot son ben qu’èra pas bien bèl, car, quand aguèt pagat l’enterrament, lo medecin e lo farmacièn li restèt per fortuna, un céser. Un pas dos !!

Reflechiguèt un moment per veire de que poiriá faire per faire fortuna, e decidèt de quitar lo país e de partir a l’avantura.

E, coma èra parfètament onèste e que voliá rien far pèrdre a dengú, anèt trobar lo preceptor è li demandèt de que deviá per sos drets de successiòn sobre son céser.

Lo preceptor que aviá jamai vist un còntribuable tant escrupulós creseguèt que se fotiá de iel e li respondèt ende un còp de pè ei cuòu.

Sur alòr que deviá rien a l’Etat, Latoma se metèt en marcha. Marchèt tot lo jorn davant iel, sans saupre onte anava, a la tombada de la nuèt, se trobèt davant un ostau, ei bòrd de la rota. Anèt picar a la pòrta.

Una brava femna venguèt dubrir e li demandèt de que voliá.

— Madama, diguèt lo Jan, soi un pauvre voaiajur sans un sòu e me fariatz bien plasir si me vouliatz laissar coijar dins vòste ostau.

— Bien volontièr, diguèt la femna, car avètz pas mauvèsa mina. Non solament vos farai coijar, mè amà sopar ende ieu.

En efèt sopèron totes dos. Jan contèt son istoèra, e la brava femna per li donar de coratge, anèt quèrre una vièlha botelha de chatús de Montriau que… vos ne’n dise pas mai.

E quand venguèt l’ora de s’anar coijar, Latoma diguèt :

Tota ma fortuna, coma vos ai dejà dit, consista en d’aquel céser. E comprendretz facilament que voudriá pas la pèrdre. Volètz me lo gardar pendent la nuèt e me lo rendre deman matin ?

— Bien volontièr.

E lo metèt sobre sa taula.

Lo lendeman, ei moment de partir, Latoma remercièt bien la brava femna e li demandèt son céser.

— Mon brave monsur, pòde pas vos rendre vòste céser, que ma pola l’a manjat !

— Coma ! Avètz laissat manjar mon céser, tota ma fortuna, per vòsta pola. Ieu vòla mon céser o vòsta pola.

E coma li podiá pas bailar son céser, seguèt oblijada de li bailar sa pola. Latoma la metèt sos son braç e reprenguèt sa marcha davant iel. A la nuèt arribèt davant un autre ostau onte li donèron mai la sopa e la coija. E en s’anent coijar, Latoma diguèt a la patrona.

— Gardatz-me, sioplè, ma pola que voudriá pas que li arribèsse malur per ce que aquò’s tota ma fortuna. Me la rendretz deman matin.

Mè lo lendeman, quand reclamèt sa pola, li diguèron que lo caion l’aviá manjada.

Latoma se fachèt : « Vòle ma pola o vòste caion ! »

E finalament seguèron oblijats de li donar lo caion.

E se metèt tornar en rota e arribèt dins qu’un autre ostau onte donèt son caion a gardar per la nuèt.

Mè lo lendeman la vacha aviá tuat lo caion d’un còp de pè. Latoma tornèt se fachar, faguèt tant que li bailèron la vacha qu’aviá tuat son caion.

E tornèt partir, lo nas en avant e la vacha darrièrs iel estachada a sa gravata. E lo soèr anèt demandar la coijada per iel e sa vacha dins qu’un ostau abitat per una vièlha femna e sa filha.

Coma los autres soèrs recomandèt bien que prenguèssion bien suènh de sa vacha. E s’anèt coijar !

La filha de la vièlha femna, s’apelava Madelon, èra genta coma dos potons e aviá dèsa-vuèt ans. E coma totas las filhetas de vièlhs, menava sa mèra per lo nas e li fasiá faire tot ce que voliá. Latoma èra pas encara endurmit que diguèt : « Mèra, vòle manjar un beaftèk de la vacha d’aquel joine òme.

— De que dises ?

— Que vòle manjar un beaftèk de la vacha de Monsur Latoma.

— Mè li penses pas, es pas nòstra la vacha e es pas tuada.

— Li fai pas ren, ne coparetz un petit morsèl, lo ferai còire e lo manjarai. E dengú ne sauprà pas ren.

E se metèt a picar das pès, e a tant plorar que sa mèra anèt copat un morsèl de la cuèissa de la vacha.

E lo lendeman quand Latoma veguèt sa vacha gàmbia e plena de sang, demandèt d’explicacions e feniguèt per dire :

— Vòle ma vacha entèira o vòsta filha.

Li rendre sa vacha entèira èra empossible. La brava femna seguèt donc aublijada de li donar sa filha.

Mè Latoma una fes maridat, se metèt plus en rota e travalhèt las tèrras de sa femna e de sa bèla-mèra. E totes los ans fai una bona recòlta de céser.

Le Journal d’Aubenas | 03 04 1937

occitan.org